Το Μπαρόκ με μια ματιά
Florence, Galleria Palatina. © 2010. Photo Scala, Florence - courtesy of the Ministero Beni e Att. Culturali
Το ενδιαφέρον για τα ελληνικά γράμματα που αναπτύχθηκε την εποχή της Αναγέννησης συνεχίζεται και την περίοδο μετά το 1600, γνωστή ως Μπαρόκ.Oι συνθέτες επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στην ικανότητα της μουσικής να ξυπνά και να εκφράζει τις ανθρώπινες ψυχικές καταστάσεις (λύπη, χαρά, φόβο, θαυμασμό κλπ.), μια ιδέα που έχει τις ρίζες της στα αρχαία ελληνικά κείμενα που καταπιάνονται με τη μουσική. Με στόχο την αναβίωση των αρχαίων ελληνικών τραγωδιών και την έκφραση των ψυχικών καταστάσεων γράφονται οι πρώτες όπερες, δηλ. μεγάλα μουσικά έργα με πλοκή, που τραγουδιούνται και παίζονται στη σκηνή. Αλλά και η μουσική για όργανα γνωρίζει πρωτόγνωρη άνθηση, καθώς εργαστήρια οργάνων κατασκευάζουν υπέροχα σε ήχο και δυνατότητες μουσικά όργανα, κυρίως βιολιά. Με τέτοια ανάπτυξη στην οργανοποιία οι μουσικοί δεν μπορούν παρά να γράψουν μουσική που να εξαντλεί τις δυνατότητες των οργάνων αυτών. Έτσι εμφανίζονται καινούρια μουσικά είδη όπως το κοντσέρτο και η σονάτα. Aλλά και η μουσική γλώσσα εξελίσσεται: μπαίνουν τα θεμέλια του Τονικού Μουσικού Συστήματος, δηλ. το πώς ακούγονται πολλοί ήχοι μαζί και πώς διαδέχεται ο ένας τον άλλον, έτσι ώστε το αποτέλεσμα να είναι οικείο και αναμενόμενο, με τον τρόπο που το αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Σε αυτή την εξέλιξη βοήθησε η τάση να συνοδεύονται συνεχώς οι μελωδίες από συγχορδίες (πολλούς ήχους μαζί) και μια μπάσα γραμμή παιγμένη από ένα βαθύφωνο (basso) όργανο, μια τεχνική που ονομάστηκε «συνεχές βάσιμο» (basso continuo)! Όμως πίσω από όλες τις καινοτομίες βρίσκεται η μπαρόκ προτίμηση για αντιθέσεις ηχοχρωμάτων, ρυθμών, ύφους, συναισθημάτων κλπ. Η χώρα που συνεισέφερε σημαντικά σε όλες τις παραπάνω αλλαγές ή από την οποία ξεκίνησαν πολλές από αυτές είναι η Ιταλία. Προς το τέλος του Μπαρόκ, γύρω στο 1750, η μουσική γλώσσα είχε γίνει διεθνής, με ιταλικές όμως ρίζες.
Αν κοιτάξουμε και στις άλλες τέχνες και τις επιστήμες, θα δούμε πως σημαντικά ονόματα, ίσως ακόμη πιο γνωστά από των μουσικών, έζησαν αυτή την εποχή: Γαλιλαίος και Νεύτωνας στις επιστήμες, Λοκ και Ντεκάρτ στη φιλοσοφία, Μολιέρος και Λαφονταίν στη λογοτεχνία, Ρέμπραντ και Βερμέερ στη ζωγραφική.
Κάνε κλικ στις παρακάτω επιλογές για να μπεις στον ιδιόρρυθμο κόσμο της εποχής Μπαρόκ, να ακούσεις μουσική ή να παίξεις παιχνίδια. Και μην ξεχάσεις να ανοίξεις τον ήχο!
Ένα νέο είδος μουσικής γεννιέται
Συζητώντας με τον Νεύτωνα - Ζωγραφίζοντας με τον Ρέμπραντ
Έργο για σόλο όργανο/α και ορχήστρα. Την Μπαρόκ περίοδο δήλωνε επίσης και το συνδυασμό φωνών με ένα ή περισσότερα όργανα.
Τονικό Μουσικό Σύστημα ή τονικό σύστημα
Το μουσικό σύστημα που καθιερώθηκε από τα τέλη του 17ου αιώνα, σύμφωνα με το οποίο ένα μουσικό κομμάτι οργανώνεται γύρω από μια βασική νότα και συγχορδία. Το μεγαλύτερο μέρος της μουσικής που θεωρούμε σήμερα κλασική είναι γραμμένη με αυτό το σύστημα.
Από το ιταλικό suonare, δηλ. παράγω ήχο με όργανα. Την περίοδο Μπαρόκ, η σονάτα ήταν ένα οργανικό κομμάτι με μέρη αντίθετου χαρακτήρα και διάθεσης. Την Κλασική και Ρομαντική περίοδο, η λέξη σονάτα δήλωνε ένα μουσικό είδος με αρκετά μέρη για ένα ή δύο σόλο όργανα.
Συνεχές βάσιμο, μπάσο κοντίνουο (basso continuo)
Η τεχνική αυτή είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της εποχής Μπαρόκ, που γι’ αυτό αποκαλείται από πολλούς «εποχή του συνεχούς βάσιμου». Προήλθε από την μπαρόκ προτίμηση για αντιθέσεις. Έτσι, με το μπάσο κοντίνουο μια μπάσα μελωδία αντιτίθεται (αλλά και υποστηρίζει) μια ψηλή μελωδία. Συνήθως ένα πληκτροφόρο όργανο -τσέμπαλο ή Όργανο- ή ένα λαούτο παίζει τις συγχορδίες που υποστηρίζουν την ψηλή μελωδική γραμμή, και ένα βαθύ όργανο, όπως τσέλο, βιόλα ντα γκάμπα ή φαγκότο, διπλασιάζει-ενισχύει την μπάσα γραμμή. Οι μπαρόκ συνθέτες δεν έγραφαν τις συγχορδίες που έπρεπε να παιχτούν αλλά πρόσθεταν αριθμούς πάνω από την μπάσα γραμμή, με τους οποίους οι εκτελεστές καταλάβαιναν τι συγχορδίες πρέπει να παίξουν. Αυτό το μπάσο ονομάζεται ενάριθμο (figured bass), σε αντίθεση με το ανάριθμο, χωρίς αριθμούς, όπου υπονοούνται οι συγχορδίες και το καλό αποτέλεσμα εξαρτάται από την εμπειρία του εκτελεστή. Η τεχνική του μπάσο κοντίνουο εγκαταλείφθηκε μετά τα μέσα του 18ου αιώνα.
Γαλιλαίος (Galileo Galilei, 1564-1642)
Στις 12 Απριλίου 1633 ο Γαλιλαίος παρουσιάστηκε στην Ιερά Εξέταση στη Ρώμη, που του ζήτησε να ανακαλέσει τις «αιρετικές» του απόψεις ότι ο ήλιος είναι το κέντρο του σύμπαντος και η γη κινείται γύρω από τον άξονά της και γύρω από τον ήλιο. Παρόλο που προσπάθησε με υπεκφυγές να μην απαρνηθεί τη θεωρία του, αναγκάστηκε τελικά να αποκηρύξει τις απόψεις του και τιμωρήθηκε με κατ’ οίκον περιορισμό για το υπόλοιπο της ζωής του. Φημολογείται πως φεύγοντας από το δικαστήριο ψιθύρισε το περίφημο «και όμως κινείται», ένα γεγονός που δεν είναι ιστορικά τεκμηριωμένο, υπογραμμίζει όμως τη νίκη του ελεύθερα σκεπτόμενου ατόμου. Ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ το 1992 εξέφρασε δημόσια τη συγγνώμη του για την αδικία που έγινε σε βάρος του Γαλιλαίου.
