Δες τις νότες από το χέρι του Σαρπαντιέ.
Ευγενική παραχώρηση του εκδοτικού οίκου Minkoff
Δες τις νότες και σε σύγχρονη σημειογραφία.http://imslp.info/files/imglnks/usimg/0/0b/IMSLP11034-Charpentierprelud…
Συνθέτες-υπηρέτες
Επειδή οι περισσότεροι συνθέτες ήταν υπηρέτες στην αυλή κάποιου ευγενή, ήταν υποχρεωμένοι να συνθέτουν μουσική που θα ευχαριστούσε τον εργοδότη τους, ο οποίος συχνά συναγωνιζόταν με άλλους ευγενείς για το ποιος είχε τη μεγαλύτερη ορχήστρα, θίασο όπερας ή χορωδία. Μέχρι την περίοδο Μπαρόκ η καριέρα του μουσικού είναι συνυφασμένη και με την εκκλησία: εκεί αρχίζει την καριέρα του σαν τραγουδιστής της χορωδίας ή παίζοντας εκκλησιαστικό όργανο στις Λειτουργίες. Η ζωή του μεγαλύτερου συνθέτη του Μπαρόκ, του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, το δείχνει καθαρά. Καθώς οι περισσότερες θέσεις που κατείχε σχετίζονταν με κάποιο εκκλησιαστικό οργανισμό, ο Μπαχ έγραψε πάρα πολλά έργα θρησκευτικής μουσικής και καθόλου όπερα. Μάλιστα καθιέρωσε τη θρησκευτική καντάτα, αφού ήταν υποχρεωμένος να συνθέτει μία για κάθε Κυριακή όταν υπηρετούσε σαν κάντορας στην εκκλησία του Αγίου Θωμά στη Λειψία. Αυτό σημαίνει πάνω από 50 καντάτες το χρόνο για τέσσερα χρόνια! Για να προλαβαίνει, πολλές φορές χρησιμοποιούσε μουσική από παλαιότερα έργα, ακόμη και αν αυτά δεν ήταν θρησκευτικά. Σημαντικό ρόλο στις καντάτες παίζουν τα χορικά ή κοράλ (chorales), δηλ. γνωστοί ύμνοι της Διαμαρτυρόμενης (Προτεσταντικής) Εκκλησίας, που μέσα στην καντάτα τραγουδιούνται εναρμονισμένοι από τη χορωδία.
- Η εκκλησία του Αγίου Θωμά στη Λειψία. Στο βάθος η σχολή όπου δίδασκε ο Μπαχ.
- Το άγαλμα του Μπαχ μπροστά από τον Άγιο Θωμά στη Λειψία.
- Καφές και θεάματα. Ο Μπαχ έγραψε και κοσμικές, χιουμοριστικές καντάτες, όπως Η καντάτα του Καφέ, που παίχτηκε στο καφενείο «Τσίμερμαν» σε ένα είδος δημόσιας συναυλίας. Ο καφές, καινούρια μόδα στη Λειψία της εποχής, προφανώς δημιούργησε κοινωνικό πρόβλημα. Στην καντάτα του Μπαχ, ένας πατέρας απειλεί ότι θα απαγορεύσει στην κόρη του να παντρευτεί αν δεν σταματήσει να πίνει καφέ. Εκείνη όμως τραγουδά μια ερωτική άρια για το αγαπημένο της ρόφημα!
Πάθη που εμπνέουν
Εκτός από τις καντάτες, ο Μπαχ είναι γνωστός για τις λειτουργίες, τα Πάθη και τα ορατόριά του. Τα δύο τελευταία είδη χρησιμοποιούν αφήγηση, ρετσιτατίβα, άριες, χορωδιακά και ορχηστρικά μέρη, μοιάζουν δηλ. μουσικά με τις όπερες, μόνο που δεν υπάρχει σκηνική δράση, κοστούμια κλπ. Τα ορατόρια αντλούν τα θέματά τους από ιστορίες της Βίβλου, ενώ τα Πάθη μιλούν για τα Πάθη του Χριστού και τη Σταύρωση σύμφωνα με τα κείμενα των Ευαγγελιστών (γι’ αυτό έχουμε «Πάθη κατά Ματθαίον», «κατά Ιωάννην», «κατά Λουκάν», και «κατά Μάρκον»). Στα ορατόρια και τα Πάθη του Μπαχ, το κείμενο είναι στα γερμανικά.
- Τα Πάθη του Μπαχ μιλούν για τις τελευταίες ημέρες του Χριστού.
- Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, Τα κατά Ματθαίον Πάθη, χορικό “O Haupt voll Blut und Wunden” («Ω κεφάλι, ματωμένο και πληγωμένο»). Ακούστε πώς διασκεύασε το ίδιο χορικό ο Paul Simon στο “American Tune” http://www.youtube.com/watch?v=AE3kKUEY5WU ]
Θρησκευτική μουσική για αγγλικά ακροατήρια
Αντίθετα, τα ορατόρια του Χαίντελ είναι γραμμένα στα αγγλικά, αφού απευθύνονταν σε ένα ευρύ λονδρέζικο κοινό, όχι απαραίτητα αριστοκρατικό. Ο Χαίντελ έγραψε 24 ορατόρια (μερικά πάνω σε μυθολογικά θέματα) και σίγουρα κέρδισε μια θέση στην ιστορία με το πιο δημοφιλές από αυτά, τον Μεσσία. O Χαίντελ ενσωμάτωσε στα ορατόριά του πολλά λουθηρανικά κοράλ της πατρίδας του της Γερμανίας, αλλά και ανθέμια (anthems), τα χορωδιακά κομμάτια που τόσο αγαπούσε το αγγλικό κοινό. Έτσι έδωσε πρωταγωνιστικό ρόλο στη χορωδία, η οποία συχνά συμμετέχει στην εξέλιξη της ιστορίας ή σχολιάζει αυτά που συμβαίνουν, όπως έκανε ο χορός στην αρχαία ελληνική τραγωδία.
Και ενώ ο Μπαχ και ο Χαίντελ συνθέτουν τα μνημειώδη έργα τους, κάποιοι άλλοι νεότεροι συνθέτες, μεταξύ των οποίων και ο γιος του Μπαχ, Γιόχαν Κρίστιαν, διαμορφώνουν ένα νέο μουσικό ύφος, πιο απλό και ανάλαφρο, που θα δράσει καταλυτικά πάνω στα έργα των τριών μεγάλων συνθετών της «Κλασικής» περιόδου: Χάυντν, Μότσαρτ και Μπετόβεν.
- Ο Χαίντελ όπως τον ζωγράφισε ένας καλλιτέχνης του 19ου αιώνα.
- Ο Μεσσίας, χορωδία “And he shall purify.” Καμεράτα - Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής, Χορωδία Fons Musicalis/Κωστής Κωνσταντάρας. Μουσική διεύθυνση: Αλέξανδρος Μυράτ. Ημ/νία συναυλίας 21/12/1994.Ο Μεσσίας είναι το πιο δημοφιλές ορατόριο.
Φυσικά ο Μπαχ δεν συνέθετε μόνο θρησκευτική μουσική. Έγραψε μουσική για πληκτροφόρα, μικρά οργανικά σύνολα και πολλά κοντσέρτα. Το Βραδεμβούργιο κοντσέρτο αρ. 2, γραμμένο για έναν αριστοκράτη του Βραδεμβούργου, εκτοξεύτηκε στο διάστημα με το διαστημόπλοιο «Βόγιατζερ» (Voyager) το 1977 σε έναν χρυσό δίσκο μουσικής που θα έπαιζε σε περίπτωση επαφής με εξωγήινα όντα. To «Βόγιατζερ» ταξιδεύει ακόμη…
- Το Βόγιατζερ.
- Ο χρυσός δίσκος.
The Golden Record with Bach’s music
http://voyager.jpl.nasa.gov/spacecraft/goldenrec.html
http://voyager.jpl.nasa.gov/spacecraft/images/VoyagerCover.jpg_2big.gif
Μπαρόκ (Baroque)
Η περίοδος της μουσικής ιστορίας από το 1600 μέχρι το 1750 περίπου. Από το πορτογαλικό barroco, που σημαίνει «μαργαριτάρι με ακανόνιστο σχήμα»
Σήμερα θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες που υπήρξαν ποτέ, στην εποχή του όμως δεν ήταν τόσο αναγνωρισμένος όσο ο Χαίντελ, και οι σύγχρονοί του τον εκτιμούσαν κυρίως σαν οργανίστα παρά σαν συνθέτη. Προερχόμενος από μεγάλη οικογένεια μουσικών, έγινε δεξιοτέχνης στο όργανο, στο τσέμπαλο και στο βιολί και συνέθεσε όλα περίπου τα είδη μουσικής εκτός από όπερα. Από τα 11(!) παιδιά του που επέζησαν (4 από την πρώτη γυναίκα του, Μαρία Μπάρμπαρα, και 7 από τη δεύτερη, Άννα Μαγκνταλένα), τα 5 έγιναν γνωστοί μουσικοί του 18ου αιώνα. Άρχισε τη σταδιοδρομία του σαν οργανίστας στις εκκλησίες δύο μικρών πόλεων (Arnstadt και Muhlhausen). Μετά το 1708 όμως (δηλ. από 23 ετών) και για 15 χρόνια υπηρέτησε σε κοσμικές αυλές: αρχικά στην αυλή του δούκα της Βαϊμάρης και από το 1717 σαν μουσικός διευθυντής στην αυλή του πρίγκιπα Λεοπόλδου. Μετά από 6 χρόνια εξαιρετικά παραγωγικής θητείας στην υπηρεσία του φιλόμουσου πρίγκιπα (εκεί ο Μπαχ συνέθεσε μερικά από τα μεγαλύτερα έργα του), μετακόμισε στη Λιψία αναλαμβάνοντας καθήκοντα κάντορα στην εκκλησία του Αγίου Θωμά και μουσικού διευθυντή της πόλης. Το πρόγραμμά του ήταν εξοντωτικό: έπρεπε να συνθέτει μουσική για κάθε Κυριακή καθώς και για όλες τις γιορτές και επετείους, θρησκευτικές και κοσμικές, να διδάσκει στους μάλλον ανεπίδεκτους μαθητές της σχολής του Αγίου Θωμά μουσική και λατινικά και να συντηρεί τα εκκλησιαστικά όργανα. Τα τελευταία δύο χρόνια της ζωής του υπέφερε από προβλήματα όρασης και πέθανε ύστερα από μια αποτυχημένη εγχείρηση από το νυστέρι του ίδιου γιατρού που χειρούργησε, επίσης ανεπιτυχώς, και τον Χαίντελ.
όπερα (opera)
Από το λατινικό opus, που σημαίνει «έργο». Η όπερα είναι ένα θεατρικό έργο (δράμα) που τραγουδιέται και συνδυάζει πλοκή, ποίηση, μουσική, σκηνικά και κοστούμια.
καντάτα (cantata)
Στα ιταλικά σημαίνει κομμάτι που τραγουδιέται. Στην εποχή του Μπαχ ήταν είδος θρησκευτικής μουσικής, βασισμένο σε κείμενα από τη Βίβλο, χορικά (κοράλ) ή καινούρια ποιήματα. Αποτελείται από διάφορα μέρη που μπορεί να είναι χορωδιακά, ρετσιτατίβα και άριες, ή πολυφωνικά κοράλ. Π.χ. η γνωστή καντάτα του Μπαχ Ο Θεός μας είναι ένα κάστρο δυνατό εναλλάσσει τα μέρη: χορωδία-ντουέτο (άρια για 2 φωνές)-ρετσιτατίβο-άρια-χορικό-ρετσιτατίβο-άρια-χορικό.
Ο μουσικός διευθυντής στις γερμανικές προτεσταντικές εκκλησίες.
Χορικά, κοράλ (chorale)
Ύμνοι της Διαμαρτυρόμενης (Προτεσταντικής) Εκκλησίας, πολλοί από τους οποίους είναι γραμμένοι από τον ίδιο τον ιδρυτή της, τον Λούθηρο, τον 16ο αιώνα. Για να προσελκύσουν τον κόσμο στην εκκλησία, ο Λούθηρος και οι συνεργάτες του έγραψαν απλές στροφικές μελωδίες (κάθε στροφή του ποιήματος τραγουδιέται στην ίδια μουσική) με γερμανικά λόγια, ώστε να μπορεί το εκκλησίασμα να τα καταλαβαίνει και να τα τραγουδά.
Διαμαρτυρόμενη (Προτεσταντική) Eκκλησία
Η Eκκλησία που ιδρύθηκε στις αρχές του 16ου αιώνα από τον Μαρτίνο Λούθηρο, σαν αποτέλεσμα θεολογικής διαμάχης και εξέγερσης ενάντια στις αρχές και τις αμφιλεγόμενες πρακτικές (όπως τα περίφημα συγχωροχάρτια) της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.
Πάθη
Μουσική αφήγηση των Παθών του Χριστού, που μοιάζει μουσικά με το ορατόριο. Ο Ευαγγελιστής-αφηγητής, ο Χριστός, οι μαθητές του και το πλήθος έχουν ξεχωριστούς ρόλους. Όταν ο Χριστός τραγουδά σε ύφος ρετσιτατίβο, συνήθως τον συνοδεύουν, εκτός από κοντίνουο, και βιολιά (ρετσιτατίβο ακομπανιάτο), κάτι που προσδίδει έμφαση και μεγαλείο.
Oρατόριο (οratorio)
Συνδυάζοντας αφήγηση (μέσω ρετσιτατίβου), άριες, ντουέτα, χορωδιακά και οργανικά μέρη, το ορατόριο μοιάζει με μια μη σκηνοθετημένη όπερα πάνω σε θέμα συνήθως θρησκευτικό. Αρχικά το κείμενο ήταν στα λατινικά ή στα ιταλικά, ο Μπαχ όμως συνέθεσε ορατόρια με γερμανικά λόγια και ο Χαίντελ με αγγλικά.
ρετσιτατίβο, απαγγελτικό ύφος (stile recitativo)
Μουσική απαγγελία, όπου η φωνή ακολουθεί πιστά το ρυθμό του προφορικού λόγου, σε μια όπερα, καντάτα ή ορατόριο. Διακρίνεται σε σέκο (secco, δηλ. ξερό), με συνοδεία μόνο από το μπάσο κοντίνουο, και ακομπανιάτο (accompagnato, δηλ. με συνοδεία), όπου όλη η ορχήστρα υποστηρίζει τη φωνή.
άρια (aria)
Τραγούδι για σόλο φωνή και οργανική συνοδεία σε μια όπερα, καντάτα ή ορατόριο, στο οποίο ο ηθοποιός-τραγουδιστής εκφράζει τα συναισθήματά του (οργή, αγάπη, ζήλια, συμπόνια κλπ).
Aντίθετα με τον Μπαχ, που δεν έφυγε ποτέ από τη Γερμανία, ο Χαίντελ ήταν ένας κοσμοπολίτης συνθέτης. Ταξίδεψε στην Ιταλία, όπου έγραψε πολλά θρησκευτικά έργα και ανέβασε με επιτυχία δύο όπερες, επέστρεψε στη Γερμανία και κατέληξε στην Αγγλία, όπου έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του σαν Άγγλος πολίτης. Έφερε την ιταλική όπερα στο αγγλικό κοινό με τις 41 όπερες που συνέθεσε μέσα σε 30 περίπου χρόνια. Όταν το αγγλικό μεσοαστικό κοινό έδειξε να κουράζεται από τις συγκρούσεις θεών, ηρώων και εραστών της σοβαρής όπερας, ο Χαίντελ άρχισε να συνθέτει ορατόρια στα αγγλικά και καταξιώθηκε σαν συνθέτης αυτού του είδους με τον Μεσσία, το λιγότερο τυπικό ορατόριο απ’ όλα. Ο Χαίντελ, όπως και ο Μπαχ, πέθανε τυφλός μετά από αποτυχημένες εγχειρήσεις στα μάτια. Και τους δύο συνθέτες τους χειρούργησε ο ίδιος γιατρός...
ανθέμιο ( anthem)
Πολυφωνική θρησκευτική σύνθεση με αγγλικά λόγια για χρήση στις Αγγλικανικές εκκλησίες.