Η ιδέα του να αποδώσει η μουσική μια ιστορία είναι ίσως τόσο παλιά όσο και η ίδια η μουσική. Άλλωστε όλα τα μελοποιημένα κείμενα ακριβώς αυτό κάνουν. Τι γίνεται όμως όταν δεν υπάρχουν λόγια για να τραγουδηθούν και η μουσική πρέπει να αφηγηθεί ένα παραμύθι, να περιγράψει μια εικόνα, ακόμη και να εκφράσει μια ιδέα; Αυτή η πρόκληση άρεσε πολύ στους ρομαντικούς συνθέτες. Έτσι, πριν συνθέσουν, διάλεγαν μια ιστορία, ένα έργο λογοτεχνικό ή φιλοσοφικό, τις εντυπώσεις τους από κάποιο ταξίδι, μια προσωπική τους εμπειρία ή συναίσθημα και έγραφαν μουσική που να ταιριάζει. Η μουσική που γράφεται βασισμένη σε ένα τέτοιο εξωμουσικό στοιχείο ή «πρόγραμμα» λέγεται προγραμματική ή περιγραφική. Καμιά φορά οι συνθέτες έγραφαν πρώτα τη μουσική και μετά έδιναν έναν τίτλο που πίστευαν ότι θα είχε απήχηση και στο κοινό!
Μινιατούρες και κολοσσοί
Τα έργα που βασίζονται σε ένα πρόγραμμα μπορεί να είναι από πολύ σύντομα, μινιατούρες, όπως τα κομμάτια χαρακτήρα για πιάνο του Ρόμπερτ Σούμαν, μέχρι πολύ μεγάλης διάρκειας, γραμμένα κυρίως για ορχήστρα. Ο Φέλιξ Μέντελσον έγραψε πολλά συμφωνικά προγραμματικά έργα. Η Τρίτη και η Τέταρτη από τις συμφωνίες του έχουν και υπότιτλους, «Σκωτική» και «Ιταλική» αντίστοιχα, και αποδίδουν με μουσικό τρόπο τις εντυπώσεις του συνθέτη από τα ταξίδια του σε αυτά τα μέρη. Από τα πιο δημοφιλή του έργα είναι το Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας, σκηνική μουσική βασισμένη στο ομώνυμο έργο του Σαίξπηρ, που μας μεταφέρει στην ατμόσφαιρα των ξωτικών του ελισαβετιανού συγγραφέα.
- Φέλιξ Μέντελσον, Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας, Σκέρτσο και Γαμήλιο Εμβατήριο. Καμεράτα – Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής. Μουσική διεύθυνση Αλέξανδρος Μυράτ. Ημ/νία συναυλίας 20/10/2001. Το γαμήλιο εμβατήριο για τον τριπλό γάμο Θησέα-Ιππολύτης, Λύσσανδρου-Ερμίας και Δημήτριου-Ελένης δεν λείπει σήμερα από κανένα γαμήλιο πάρτι.
Ένα «πραγματικό πρόγραμμα»
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα προγραμματικής μουσικής είναι η Φανταστική Συμφωνία: Επεισόδιο από τη ζωή ενός καλλιτέχνη του Γάλλου συνθέτη Έκτορα Μπερλιόζ. Ερωτευμένος, αλλά χωρίς ανταπόκριση, με την ηθοποιό Χάριετ Σμίθσον, ο συνθέτης πλάθει μια ιστορία φαντασίας την οποία αποδίδει με μουσική. Η αγαπημένη του ταυτίζεται με μια μελωδία που την ονόμασε «έμμονη ιδέα» (idée fixe) και η οποία ακούγεται πολλές φορές, κάθε φορά όμως λίγο αλλαγμένη. Στο τέλος της συμφωνίας η μελωδία από ονειρική έχει μεταμορφωθεί σε μακάβρια και διαβολική, μια που η αγαπημένη εμφανίζεται σαν αρχιμάγισσα σε ένα διαβολικό όργιο! Για να είναι σίγουρος ότι οι ακροατές θα μπορούν να παρακολουθήσουν και να καταλάβουν τα συναισθήματά του, ο Μπερλιόζ έγραψε και ένα πρόγραμμα που περιγράφει με λεπτομέρειες τι συμβαίνει σε κάθε μέρος της συμφωνίας.
Γενικά όμως τέτοια «πραγματικά προγράμματα» είναι σπάνια στη ρομαντική μουσική. Αντί για ολόκληρες ιστορίες, ο συνθέτης Φραντς Λιστ αντλούσε έμπνευση από ποιήματα ή έργα τέχνης ή προσωπικότητες για να συνθέσει μεγάλα συμφωνικά έργα που τα ονόμαζε συμφωνικά ποιήματα. Αυτές οι συνθέσεις επηρέασαν τις νεότερες γενιές συνθετών (Σμέτανα, Τσαϊκόφσκι, Ρίμσκι-Κόρσακοφ, Ρίχαρντ Στράους, Τσαρλς Άιβς) με τις καινοτόμες τεχνικές τους — ασυνήθιστη δομή με ένα μόνο μέρος, αντί για τουλάχιστον τέσσερα που έχουν οι συμφωνίες, χρωματικές αρμονίες, θεματική μεταμόρφωση κ.ά. [ even division of the octave, 729]
- Σάτιρα για τον συνθέτη Έκτορα Μπερλιόζ ©. Οι πρωτοπόροι συνθέτες γίνονταν συχνά αντικείμενο σάτιρας. Σε αυτό το σχέδιο του 1864, ο καλλιτέχνης σατιρίζει τα ασυνήθιστα ορχηστρικά εφέ της μουσικής του Μπερλιόζ.
- Έκτωρ Μπερλιόζ, Φανταστική Συμφωνία (1ο μέρος, έμμονη ιδέα). Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Μουσική διεύθυνση Τζανσούγκ Καχίτζε. Ημ/νία συναυλίας 1/12/2000. Η μελωδία που αντιπροσωπεύει την αγαπημένη του Μπερλιόζ (έμμονη ιδέα), όπως ακούγεται στο 1ο μέρος της Φανταστικής Συμφωνίας. Στην πορεία της συμφωνίας η μελωδία αυτή αλλάζει μορφές και ακούγεται από διαφορετικά όργανα.
- Έκτωρ Μπερλιόζ, Φανταστική Συμφωνία (5ο μέρος, Όνειρο διαβολικού οργίου). Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Μουσική διεύθυνση Τζανσούγκ Καχίτζε. Ημ/νία συναυλίας 1/12/2000. Ακούστε πώς η έμμονη ιδέα, παιγμένη εδώ από ένα πίκολο κλαρινέτο, μετατρέπεται σε μια δαιμονική μελωδία. Η μελωδία «Dies irae» (από τη Νεκρώσιμη Ακολουθία) μπλέκεται με το χτύπημα της καμπάνας και της σαρκαστικής πια έμμονης ιδέας, αποδίδοντας την εφιαλτική εμπειρία που βιώνει ο καλλιτέχνης σε αυτό το τελευταίο μέρος.
Κρυφά προγράμματα - τεράστιες ορχήστρες: η μουσική του Μάλερ
Μεγάλες προγραμματικές συμφωνίες έγραψε στο γύρισμα του 20ού αιώνα ο Αυστριακός συνθέτης Γκούσταβ Μάλερ, παρόλο που δεν αποκάλυπτε πάντα το πρόγραμμα στους ακροατές του. Οι 9 πλήρεις συμφωνίες του έχουν μεγάλη διάρκεια (πάνω από μία ώρα), απαιτούν τεράστιες ορχήστρες —η Όγδοη μάλιστα πήρε το την επονομασία «Συμφωνία των χιλίων» εξαιτίας του μεγάλου αριθμού των εκτελεστών της— και μερικές περιλαμβάνουν και φωνές στο πρότυπο της Ένατης συμφωνίας του Μπετόβεν. Ο Μάλερ χρησιμοποιεί συχνά γνωστούς σκοπούς ή μελωδίες από δικά του τραγούδια, τις οποίες όμως αλλοιώνει, σχεδόν διακωμωδεί. Ακούστε πώς μεταμορφώνει το γνωστό παιδικό τραγούδι «Frère Jacques» σε πένθιμο εμβατήριο στο αργό μέρος της Πρώτης του συμφωνίας.
- Φωτογραφία του Γκούσταβ Μάλερ από το 1900 περίπου ©.
Ιστορίες που τραγουδιούνται
Η τάση των ρομαντικών συνθετών να συνδυάζουν τη μουσική με άλλες τέχνες, κυρίως τη λογοτεχνία, για να πουν μια «ιστορία με νότες» φαίνεται καθαρά στους κύκλους τραγουδιών για φωνή και πιάνο. Καθώς τα τραγούδια ήταν ιδιαίτερα αγαπητά στη Γερμανία (εκεί τα λένε Lieder, Lied στον ενικό), οι συνθέτες μελοποιούσαν ποιήματα γύρω από ένα θέμα, τα οποία έπρεπε να παιχτούν με συγκεκριμένη σειρά. Έτσι ο συνθέτης μπορούσε να αφηγηθεί μια ιστορία με τραγούδια. Ο πιο διάσημος συνθέτης Lieder ήταν ο Αυστριακός Φραντς Σούμπερτ, που έγραψε πάνω από 600 τραγούδια, άλλα μεμονωμένα και άλλα οργανωμένα σε κύκλους με κοινό θέμα. Η Ωραία μυλωνού και το Χειμωνιάτικο ταξίδι είναι δύο τέτοιοι κύκλοι του Σούμπερτ για πιάνο και φωνή. Η ικανότητα του Σούμπερτ να αποδίδει μέσα από τη μελωδία και τη συνοδεία του πιάνου αυτό που περιγράφουν τα λόγια έκανε τα τραγούδια του πρότυπο μίμησης για τους νεότερους συνθέτες και σταθερά έργα ρεπερτορίου στις αίθουσες συναυλιών μέχρι σήμερα.
- Ο Φραντς Σούμπερτ ήταν ο πιο διάσημος συνθέτης Lieder.
- Ο συνθέτης Φραντς Σούμπερτ πέθανε σε ηλικία μόλις 31 ετών.
- Φραντς Σούμπερτ, Η Μαργαρίτα στο ροδάνι. Ιουλία Τρούσσα, σοπράνο, Χρόνης Μπάνος, πιάνο. Ημ/νία συναυλίας 2/4/2006. Η Μαργαρίτα σκέφτεται τον αγαπημένο της καθώς στρίβει το νήμα στην ανέμη. Ο έντονα επαναλαμβανόμενος ρυθμός του πιάνου αντικατοπτρίζει την περιστροφή της ανέμης αλλά και την αναστάτωση που νιώθει η Μαργαρίτα στη σκέψη του. Όταν θυμάται το φιλί του, παύει να γυρνά την ανέμη και το πιάνο σιωπά και αυτό για μια στιγμή.
Προγραμματική μουσική ή όχι; Η μεγάλη διαμάχη
Δεν ήταν όλη η μουσική της ρομαντικής περιόδου προγραμματική. Ο Γιοχάννες Μπραμς έγραψε μουσική «απόλυτη», που δεν ήταν δηλ. βασισμένη σε εξωμουσικά στοιχεία και γι’ αυτό δεν βρίσκουμε περιγραφικούς τίτλους στα έργα του. Σε νεαρή ηλικία υπήρξε πολέμιος της προγραμματικής μουσικής (άλλος ένας μουσικός πόλεμος!). Έτσι θεωρήθηκε ο αντίποδας της «Νέας Γερμανικής Σχολής», δηλ. Συνθετών που εκπροσωπούσαν την προγραμματική μουσική, όπως ο Λιστ, ο Μπερλιόζ και ο Βάγκνερ. Όμως η μουσική του Μπραμς είναι το ίδιο ρομαντική, έντονη και εκφραστική όπως των άλλων ρομαντικών συνθετών. Ο Μπραμς, εκτός από συμφωνίες και έργα για πιάνο, συνέθεσε και πολλά έργα μουσικής δωματίου, από σονάτες για τσέλο και πιάνο μέχρι κουιντέτα και σεξτέτα (δηλ. έργα για 5 και 6 όργανα αντίστοιχα).
- Γιοχάννες Μπραμς, Συμφωνία αρ. 4 σε μι ελάσσονα (1ο μέρος, Allegro non tropo). Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Μουσική διεύθυνση Βύρων Φιδετζής. Ημ/νία συναυλίας 12/12/1997.
Το κείμενο που συνοδεύει μια οργανική μουσική σύνθεση (δηλ. σύνθεση χωρίς φωνές) και περιγράφει τα γεγονότα ή τις εντυπώσεις που αποδίδει η μουσική.
Οργανική μουσική (χωρίς φωνές) που αφηγείται μια ιστορία ή εμπνέεται από άλλες εξωμουσικές ιδέες, οι οποίες συνήθως περιγράφονται σε ένα συνοδευτικό κείμενο, το πρόγραμμα.
Εκτός από τη μουσική, ο νεαρός Σούμαν αγαπούσε πολύ και τη λογοτεχνία, γι’ αυτό στα 23 του ίδρυσε τη Νέα μουσική εφημερίδα, που εκδίδεται ακόμη και σήμερα. Εκεί έγραφε μουσικοκριτικές, ενθαρρύνοντας νέους συνθέτες όπως ο Σοπέν και ο Μπραμς. Συχνά υπέγραφε τα άρθρα του σαν Ευσέβιος ή Φλορεστάν. Ο πρώτος χαρακτήρας αντιπροσώπευε τον ήρεμο, ονειροπόλο του εαυτό, ενώ ο δεύτερος την παρορμητική του πλευρά. Αυτοί οι δύο χαρακτήρες εμφανίζονται και στα μουσικά του έργα. Ο Σούμαν ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε την Κλάρα Βηκ, επίσης πιανίστα και συνθέτρια. Ο έρωτάς τους είναι από τους πιο διάσημους στην ιστορία της μουσικής. Δυστυχώς ο Σούμαν από νωρίς έδειξε σημάδια κατάθλιψης, έκανε απόπειρα αυτοκτονίας και τελικά πέθανε σε άσυλο ψυχασθενών δύο χρόνια μετά.
Από μεγαλοαστική οικογένεια Εβραίων που ασπάστηκαν το χριστιανισμό, ο Φέλιξ Μέντελσον απήλαυσε όλα τα προνόμια της τάξης του: εξαιρετική μόρφωση, μουσική παιδεία και ένα περιβάλλον καλλιτεχνών και πνευματικών ανθρώπων. Η καριέρα του ήταν πετυχημένη σε όλες τις εκφάνσεις της: συνθέτης, πιανίστας, οργανίστας, μαέστρος, δάσκαλος και ...μουσικολόγος. Ο Μέντελσον ήταν ο πρώτος που διηύθυνε τα Κατά Ματθαίον Πάθη του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ (ξεχασμένα μετά το θάνατο του συνθέτη το 1750), ανασύροντάς τα από τη λήθη και βοηθώντας έτσι στην αναβίωση της «παλαιάς μουσικής». Αυτό έγινε το 1829, όταν ο Μέντελσον ήταν μόνο 20 ετών, ενώ το 1843 ίδρυσε το Ωδείο της Λιψίας, αναθέτοντας στον Ρόμπερτ Σούμαν τη διδασκαλία πιάνου και σύνθεσης. Στις πολυάριθμες συνθέσεις του (ανάμεσά τους συμφωνίες, ορατόρια, κοντσέρτα και σουίτες) γίνεται φανερή όχι μόνο η κλασική μουσική του παιδεία αλλά και ο θαυμασμός του για τα έργα παλαιών συνθετών, όπως ο Μπαχ, ο Χαίντελ, ο Μότσαρτ και ο Μπετόβεν. Σε μερικές συμφωνίες του μάλιστα περιέλαβε και χορωδιακά μέρη κατά το πρότυπο της Ένατης Συμφωνίας του Μπετόβεν.
συμφωνία (symphony)
Μεγάλο έργο για ορχήστρα χωρίς σολίστες, συνήθως σε τέσσερα μέρη.
Ο ελισαβετιανός αυτός συγγραφέας (το απόγειο της καριέρας του συμπίπτει με τη βασιλεία της Ελισάβετ Α’) θεωρείται ο μεγαλύτερος ποιητής και δραματουργός της Αγγλίας. Ξεκίνησε την καριέρα του σαν ηθοποιός, θεατρικός συγγραφέας και συνιδιοκτήτης ενός λονδρέζικου θιάσου. Καθιερώθηκε με την κωμωδία, πριν στραφεί στις σπουδαίες τραγωδίες του όπως ο Άμλετ, ο Οθέλλος και ο Μάκβεθ. Ξεχωριστό στοιχείο των έργων του ωστόσο είναι η συνύπαρξη του τραγικού με το κωμικό. Παρόλο που αναγνωρίστηκε από τους σύγχρονούς του, ο Σαίξπηρ αποθεώθηκε την περίοδο του Ρομαντισμού: συγγραφείς, ζωγράφοι και μουσικοί εμπνεύστηκαν από τα έργα του, και η επιρροή του συνεχίζεται αμείωτη μέχρι σήμερα.
Publisher Info. Moscow: Mikhail Arkadiev
Φανταστική Συμφωνία
Η συμφωνία αυτή, που ο Μπερλιόζ την έγραψε όταν ήταν ακόμη σπουδαστής στο Ωδείο, έχει 5 μέρη με χαρακτηριστικούς τίτλους (όπως η Έκτη Συμφωνία του Μπετόβεν): Ι. Ονειροπόληση, Πάθη ΙΙ. Ο χορός ΙΙΙ. Σκηνή στους αγρούς ΙV. Πορεία προς την κρεμάλα V. Όνειρο διαβολικού οργίου. Η πρώτη της εκτέλεση το 1830 προκάλεσε έντονη αίσθηση, αν και όχι απαραιτήτως θετικά σχόλια. Ανάμεσα στους υποστηρικτές αυτού του πρωτοποριακού έργου ήταν ο Ρόμπερτ Σούμαν.
Ο πατέρας του τον έστειλε να σπουδάσει ιατρική στο Παρίσι, αλλά εκείνος προτιμούσε να συχνάζει στην Όπερα, να παίρνει μαθήματα σύνθεσης στο Ωδείο και να συνθέτει. Η ανορθόδοξη συμπεριφορά του αντικατοπτρίζεται στα ανορθόδοξα για την εποχή τους έργα, όπως η Φανταστική Συμφωνία, που δέχτηκε σκληρή κριτική. Οι πρωτοποριακές συνθέσεις αλλά και ενορχηστρώσεις του Μπερλιόζ βρήκαν περισσότερη απήχηση στο εξωτερικό παρά στη Γαλλία, όπως μαρτυρεί και το «Βραβείο της Ρώμης» (ένα πολύ σημαντικό βραβείο σύνθεσης) που κέρδισε το 1830. Από τους πρώτους συνθέτες που έκανε επιτυχημένη καριέρα και σαν μαέστρος περιοδεύοντας σε ολόκληρη την Ευρώπη, ο Μπερλιόζ έγραψε την πιο σημαντική πραγματεία του 19ου αιώνα για την ενορχήστρωση (Grand traite d’instrumentation et d’orchestration modernes).
Συνθέτης, διευθυντής ορχήστρας, συγγραφέας, βιρτουόζος του πιάνου αλλά και δάσκαλος, ο Ούγγρος Φραντς Λιστ επηρέασε σε πολλούς τομείς τη μουσική δημιουργία του 19ου αιώνα. Εντυπωσιασμένος από τους ακροβατισμούς του Παγκανίνι, ο Λιστ έκανε με τη σειρά του τη δεξιοτεχνία σημαντικό στοιχείο της δικής του πιανιστικής τέχνης. Η τεχνική του και το εντυπωσιακό του παρουσιαστικό ξεσήκωναν τα πλήθη, δημιουργώντας κύκλους θαυμαστών και θαυμαστριών σε όλη την Ευρώπη, αφού ο Λιστ περιόδευε συνεχώς από την Ιταλία μέχρι την Ιρλανδία και από την Πορτογαλία μέχρι τη Ρωσία. Τα ρεσιτάλ πιάνου και η θέση του πιανίστα όπως την ξέρουμε σήμερα (δηλ. με το πλάι προς το κοινό) καθιερώθηκαν με τον Λιστ. Ενθάρρυνε και υποστήριζε του νέους συνθέτες, όπως τον Μπερλιόζ και τον Βάγκνερ, διευθύνοντας ο ίδιος τα μεγάλα έργα τους (όπως την πρεμιέρα της όπερας Λόενγκριν του Βάγκνερ), αλλά και με μεταγραφές που τις έπαιζε ο ίδιος στο πιάνο. Στα παρισινά σαλόν όπου σύχναζε γνώρισε τους πιο σημαντικούς συγγραφείς, ζωγράφους και μουσικούς της εποχής του.
Αυτή την ονομασία έδωσε ο Λιστ στα προγραμματικά ορχηστρικά του έργα σε ένα μέρος (αντί για τέσσερα ή περισσότερα που έχουν οι συμφωνίες), τα οποία αποδίδουν μια ιστορία, ιδέα, σκηνή ή ατμόσφαιρα μέσα από θέματα που επαναλαμβάνονται παραλλαγμένα ή μεταμορφωμένα (θεματική μεταμόρφωση).
Ο Ρώσος αυτός συνθέτης συνδύασε τη γλώσσα των Δυτικοευρωπαίων συνθετών με τη ρωσική μουσική παράδοση. Ακολουθώντας το πρότυπο του Λιστ, έγραψε συμφωνικά ποιήματα (Ρωμαίος και Ιουλιέττα, Άμλετ) και συμφωνίες με προγραμματικό περιεχόμενο (η Έκτη ονομάζεται «Παθητική»), αλλά και τα πιο διάσημα μπαλέτα (δηλ. ιστορίες που χορεύονται) του σύγχρονου ρεπερτορίου: τη Λίμνη των κύκνων, τον Καρυοθραύστη και την Ωραία κοιμωμένη.
Προτεσταντική θρησκευτική μουσική, εμβατήρια, αμερικάνικα κοσμικά τραγούδια, κλασική μουσική και έντονος πειραματισμός χαρακτηρίζουν τη μουσική γλώσσα αυτού του πρωτοπόρου Αμερικανού συνθέτη. Με σπουδές σύνθεσης στο Πανεπιστήμιο Γέιλ, ο Άιβς απέκτησε μια στιβαρή μουσική παιδεία, αλλά η πρωτοποριακή μουσική του δεν βρήκε αμέσως απήχηση στο αμερικάνικο κοινό. Στράφηκε στις επιχειρήσεις και δημιούργησε μια από τις πιο επιτυχημένες ασφαλιστικές εταιρείες, κάτι που του έδωσε τη δυνατότητα να συνεχίζει να συνθέτει. Σε μια κοινωνία που δεν έβλεπε με καλό μάτι τις μοντερνιστικές τάσεις, η έντονη χρήση διαφωνιών, η ατονικότητα, η πολυτονικότητα, οι καινούριες τεχνικές παιξίματος ή τα μουσικά κολάζ που κυριαρχούν στη μουσική του Άιβς ήταν ακραία φαινόμενα, παρά τα καθαρά αμερικανικά θέματα, όπως το Σέντραλ Παρκ στο σκοτάδι, ή Τρία μέρη στη Νέα Αγγλία. Η μουσική του άρχισε να παίζεται μετά το 1950 και ενέπνευσε τις μεταπολεμικές γενιές Αμερικανών συνθετών.
Χρωματική κλίμακα
Τα 12 άσπρα και μαύρα πλήκτρα του πιάνου που επαναλαμβάνονται για να μας δώσουν ολόκληρη την γκάμα αποτελούν τη χρωματική κλίμακα της δυτικοευρωπαϊκής μουσικής, ενώ τα 7 άσπρα, γύρω από τα μαύρα, τη διατονική. Στους ρομαντικούς συνθέτες άρεσε ιδιαίτερα να φτιάχνουν αρμονίες, δηλ. συνηχήσεις, χρησιμοποιώντας πολύ τα μαύρα πλήκτρα.
Αγαπημένη τεχνική των ρομαντικών συνθετών, που αναπτύχθηκε κυρίως από τον Φραντς Λιστ (Franz Liszt), για να αποδώσει τις μεταβαλλόμενες διαθέσεις ενός προγραμματικού έργου. Με την τεχνική αυτή τα χαρακτηριστικά ενός θέματος (ρυθμός, μελωδία, τα διαστήματα που το αποτελούν κλπ.) αλλάζουν, «μεταμορφώνονται», καθώς εξελίσσεται το μουσικό έργο. Έτσι υπάρχει ποικιλία αλλά και θεματική ενότητα, δύο από τις βασικές αρχές σύνθεσης στη Ρομαντική περίοδο.
Γνωστός για την ακρίβεια, το δυναμισμό και την εκφραστικότητά του σαν μαέστρος, ο Γκούσταβ Μάλερ διηύθυνε τις πιο γνωστές ορχήστρες, από την Όπερα της Βιέννης μέχρι τη Μετροπόλιταν και τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης. Χρόνο για σύνθεση είχε μόνο τα καλοκαίρια, στη διάρκεια των οποίων ολοκλήρωσε 9 συμφωνίες, αφήνοντας μια δέκατη ημιτελή, και 5 κύκλους συμφωνικών τραγουδιών (τραγούδια για φωνή και ορχήστρα). Η ζωή του σημαδεύτηκε από τραγικά γεγονότα, αφού έχασε την κόρη που απέκτησε με την καλλονή Άλμα Μάλερ σε ηλικία 4 χρόνων, μόλις είχε ολοκληρώσει τον κύκλο Τραγούδια για τα νεκρά παιδιά (Kindertotenlieder). Ο ίδιος έπασχε από καρδιά και πέθανε πρόωρα σε ηλικία 50 ετών. Η μουσική του επηρέασε τους συνθέτες του 20ού αιώνα, κυρίως τους συνθέτες της Δεύτερης Βιεννέζικης Σχολής.
Μετακόμισε στη Βιέννη από τη γενέτειρά του Βόννη στα 22 του χρόνια, το 1792. Ο Μότσαρτ μόλις είχε πεθάνει, αλλά εντωμεταξύ είχε εγκατασταθεί στη Βιέννη ο πιο διάσημος μουσικός της εποχής, ο Χάυντν. Ο Μπετόβεν έγινε μαθητής του Χάυντν για δύο περίπου χρόνια, αλλά δεν ήταν τόσο ευχαριστημένος με τον δάσκαλό του, που τον θεωρούσε «ξεπερασμένο». Καθιερώθηκε στη Βιέννη αρχικά σαν ένας γεμάτος πάθος πιανίστας και κέρδισε την υποστήριξη πολλών αριστοκρατών, στους οποίους συχνά αφιέρωνε τα έργα του. Σε ηλικία περίπου 30 ετών άρχισε να χάνει την ακοή του, πράγμα που του προκάλεσε ανασφάλεια και κατάθλιψη. Άρχισε να απομονώνεται και να συνθέτει περισσότερο, μια που ήταν πια δύσκολο να διδάσκει ή να διευθύνει. Οι συνθέσεις του έγιναν πολύπλοκες και μεγαλειώδεις, εκφράζοντας τις φιλελεύθερες απόψεις του. Το 1818 ήταν τελείως κουφός, αλλά η φήμη του ήταν μεγάλη, όπως και η αναγνώρισή του από το κοινό και τους ομοτέχνους του. Καθώς ο Μπετόβεν δεν υπηρέτησε ποτέ στην αυλή κάποιου ευγενή και έγραψε μουσική που εξέφραζε τις δικές του αντιλήψεις, όπως η πίστη στην ελευθερία και την ισότητα των ανθρώπων, προετοίμασε το έδαφος για τον ερχομό της Ρομαντικής περιόδου, όπου στο επίκεντρο της τέχνης βρίσκεται ο ίδιος ο καλλιτέχνης και η έκφραση των προσωπικών του συναισθημάτων και ιδεών.
ληντ (γερμ. Lied, πληθ. Lieder)
Τραγούδι με γερμανικά λόγια. Ο όρος αναφέρεται κυρίως στο τραγούδι για σόλο φωνή με συνοδεία πιάνου του 18ου και 19ου αιώνα.
Το εξαιρετικό του ταλέντο του εξασφάλισε δωρεάν μια πρώτης τάξεως μουσική εκπαίδευση. Από παιδί άρχισε σπουδές σύνθεσης κοντά στον αυλικό μουσικό διευθυντή της Βιέννης Αντόνιο Σαλιέρι, κάτι που απέδωσε γρήγορα καρπούς. Ο Σούμπερτ καθιερώθηκε από 20 χρονών στη Βιέννη κερδίζοντας μεγάλα ποσά κυρίως από τις εκδόσεις των τραγουδιών και της μουσικής του για πιάνο, που ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή: ειδικές συγκεντρώσεις, οι «Σουμπερτιάδες», οργανώνονταν σε σπίτια θαυμαστών του, όπου ο Σούμπερτ έπαιζε στο πιάνο συνοδεύοντας τα τραγούδια του. Πέθανε μόλις 31 ετών, άφησε όμως περίπου 1000 έργα! Εκτός από 600 τραγούδια (Lieder), 9 συμφωνίες, 17 όπερες και ζίγκσπιλ, ο Σούμπερτ συνέθεσε πολυάριθμα χορωδιακά έργα, μουσική δωματίου και 22 σονάτες για πιάνο.
Οι «Σουμπερτιάδες» ήταν συγκεντρώσεις σε σπίτια θαυμαστών του Σούμπερτ, όπου ο συνθέτης έπαιζε στο πιάνο συνοδεύοντας τα τραγούδια του.
Μπαχ-Μπετόβεν-Μπραμς, μια τριανδρία μεγάλων Γερμανών συνθετών, όπως έγραψε ένας σύγχρονος του Μπραμς το 1895, τοποθετώντας τον έτσι πλάι στους κορυφαίους. Σαν νεαρός κέρδιζε χρήματα παίζοντας ελαφριά μουσική σε ταβέρνες γύρω από το λιμάνι του Αμβούργου. Εκεί εξοικειώθηκε και αγάπησε την τσιγγάνικη μουσική, που αργότερα επηρέασε πολλές συνθέσεις του, όπως οι Ουγγρικοί χοροί. Έγραψε για όλα τα μουσικά είδη εκτός από όπερα (όπως και ο Μπαχ). Τη μουσική του Μπραμς την υποστήριξαν θερμά ο Ρόμπερτ και η Κλάρα Σούμαν. Μετά το θάνατο του Σούμαν, ο Μπραμς στήριξε την Κλάρα να συνεχίσει την πιανιστική της καριέρα, βοηθώντας την και με την οικογένεια. Κάτι περισσότερο από μια θερμή φιλία υπήρχε πάντα ανάμεσά τους. Όπως και άλλοι ρομαντικοί μουσικοί, ο Μπραμς έκανε καριέρα ταυτόχρονα σαν πιανίστας, μαέστρος και συνθέτης, που τα έργα του εκδίδονταν και κυκλοφορούσαν ευρύτατα.
Tρέφοντας μεγάλο θαυμασμό για τον συμπατριώτη του Μπετόβεν, ο Βάγκνερ έγινε με τη σειρά του ένας από τους πιο σημαντικούς συνθέτες όλων των εποχών, επηρεάζοντας τη σκέψη πολλών μετέπειτα μουσικών με τις απόψεις του για την όπερα, τη χρήση των λάιτ μοτίφ και τη χρωματική του γραφή. Ο γεννημένος στη Λιψία συνθέτης δεν αρκούνταν μόνο στο να γράφει μουσική, αλλά ανέπτυξε διεξοδικές θεωρίες για την τέχνη, την πολιτική, τη θρησκεία και τη φιλοσοφία, τις οποίες παρουσίασε σε πολυάριθμα γραπτά κείμενα. Οι αντισημιτικές του απόψεις χρησιμοποιήθηκαν αργότερα από το ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ. Μαχητικός καθώς ήταν, έλαβε μέρος στις εξεγέρσεις της Δρέσδης το 1848-49, κάτι που του κόστισε 13 χρόνια εξορία από τη Γερμανία και σημαντικές επαγγελματικές δυσκολίες. Η τύχη του άλλαξε όταν γνώρισε τον νεαρό (και τελικά διαταραγμένο) βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκο Β’, ο οποίος τον υποστήριξε να ανεβάσει τις πολυέξοδες και πολύωρες όπερές του (ή μουσικά δράματα όπως τις είχε ονομάσει) Τριστάνος και Ιζόλδη, Οι αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης και τις δύο πρώτες από την τετραλογία του Δαχτυλιδιού. Εξαιρετικός διαπραγματευτής, ο Βάγκνερ κατάφερε να εξασφαλίσει την κατασκευή ενός λυρικού θεάτρου που θα ανέβαζε μόνο τις δικές του όπερες! Το περίφημο αυτό θέατρο που χτίστηκε στο Μπαϋρόυτ (Bayreuth) της Γερμανίας συνεχίζει μέχρι σήμερα αυτή την παράδοση κάθε καλοκαίρι.
Το θέατρο αυτό χτίστηκε ειδικά για τις όπερες του Βάγκνερ.
For 2 oboes, 2 clarinets, 2 bassoons, 2 horns (Patterson)