Πόσο «ρομαντικός» είναι ο Ρομαντισμός;
Για μας ο όρος «ρομαντικός» αναφέρεται στην αγάπη, δεν είχε όμως μόνο αυτή την έννοια όταν επινοήθηκε από τους λογοτέχνες στις αρχές του 19ου αιώνα. Η ανάγκη απόδρασης από τη σύγχρονη πραγματικότητα έστρεψε τους συγγραφείς στη λογοτεχνία του παρελθόντος, φτάνοντας μέχρι τον μυστηριώδη αλλά συναρπαστικό Μεσαίωνα! Έτσι υιοθέτησαν τον όρο «ρομαντικός» από τη λέξη ρομάνς (romance), ένα μεσαιωνικό λογοτεχνικό είδος που αφηγούνταν τις ηρωικές περιπέτειες ενός ιππότη και ανακαλούσε έναν κόσμο μυθικό, φανταστικό και πιθανόν ιδανικό, μακριά από την καθημερινότητα του σύγχρονου ανθρώπου. Ο όρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε στη λογοτεχνία αλλά σύντομα πέρασε και στη μουσική του 19ου αιώνα.
- Μινιατούρα με τον ιππότη Τριστάνο και την πριγκίπισσα Ιζόλδη. Ο Τριστάνος και Ιζόλδη ήταν μια από τις πολλές μεσαιωνικές ρομάνς που ενέπνευσαν τους ρομαντικούς συνθέτες.
Αυθορμητισμός, πρωτοτυπία και προσωπικό ύφος
Οι νέες ιδεολογίες που ακολούθησαν τις κοινωνικές επαναστάσεις του 18ου αιώνα επικεντρώνονταν στο άτομο και στην προσωπική έκφραση. Έτσι, ο μουσικός του 19ου αιώνα, αναζητώντας κάτι πρωτότυπο που θα τον κάνει να εκφράσει καλύτερα τα προσωπικά του συναισθήματα και να ξεχωρίσει, υπερβαίνει τα καθιερωμένα όρια και τους κανόνες της τέχνης του.
- Οι συμμετρικές και ξεκάθαρες μελωδίες της Κλασικής εποχής γίνονται απρόβλεπτες —άλλοτε σύντομες, άλλοτε μακροσκελείς— και μοιάζουν να εκφράζουν αυθόρμητα το συναίσθημα της στιγμής.
- Αλλά και ο ρυθμός μπορεί να «κλέβει» από τον σταθερό παλμό του και πότε να προχωράει γρήγορα, πότε να μένει πίσω (μια τεχνική γνωστή σαν τέμπο ρουμπάτο, δηλ. κλεμμένος χρόνος).
- Οι ρομαντικοί συνθέτες παραλλάσσουν τις καθιερωμένες μουσικές φόρμες, όπως τη φόρμα σονάτας ή το ροντό, ώστε να ταιριάζουν κάθε φορά στην έμπνευσή τους, ή επινοούν καινούργιες. Έτσι τα ρομαντικά έργα μπορεί να κυμαίνονται από «μινιατούρες» λίγων δευτερολέπτων μέχρι κολοσσιαία έργα πολλών ωρών! Στα έργα μεγαλύτερης διάρκειας η αγαπημένη τεχνική ήταν η θεματική μεταμόρφωση, δηλ. η χρήση κάποιων χαρακτηριστικών θεμάτων που τείνουν να επανέρχονται παραλλαγμένα σε όλη τη διάρκεια του έργου.
- Η έννοια της επαναφοράς συγκεκριμένων μουσικών θεμάτων και η παραλλαγή τους (μέσω π.χ. της θεματικής μεταμόρφωσης) εξασφάλιζαν ενότητα και ποικιλία, δύο πολύ σημαντικά μελήματα των ρομαντικών συνθετών.
- Εκεί όμως που οι ρομαντικοί συνθέτες πειραματίστηκαν πιο πολύ ήταν με το ηχόχρωμα: καινούργιοι συνδυασμοί οργάνων και τολμηρές αρμονίες πλούτισαν την ηχητική παλέτα.
- Τα όργανα της ορχήστρας αυξήθηκαν σε αριθμό (από περίπου 40 στις αρχές του 19ου αιώνα σε περίπου 90 προς το τέλος του) και έτσι έγινε απαραίτητο να υπάρχει ένας καθοδηγητής που θα συντονίζει το παίξιμο των εκτελεστών, ο γνωστός μας σήμερα μαέστρος ή διευθυντής ορχήστρας. Πολλοί συνθέτες της Ρομαντικής περιόδου, όπως ο Μέντελσον, ο Μπερλιόζ, ο Λιστ, ο Μάλερ και ο Βάγκνερ, έκαναν καριέρα και σαν διάσημοι μαέστροι.
- Με τις κινήσεις των χεριών του, ο μαέστρος συντονίζει το παίξιμο των εκτελεστών.
- Καρικατούρες μαέστρων ©. Ευγενική παραχώρηση Νίκου Πετρόπουλου.
- Εικόνες από κλασική και ρομαντική ορχήστρα από ΟΕΑ
Εθνική συνείδηση και εθνικές σχολές
Οι φιλελεύθερες ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης έδωσαν αφορμή να εκδηλωθεί το εθνικό συναίσθημα πληθυσμών που ζούσαν υποτελείς κάτω από μεγάλους ηγεμόνες. Για να υπογραμμίσουν την ταυτότητά τους, συνθέτες που ανήκαν στις εθνικές αυτές ομάδες χρησιμοποίησαν στοιχεία από τη λαϊκή τους παράδοση (θρύλους, λαϊκές μελωδίες κλπ.), δημιουργώντας έτσι χαρακτηριστικές «εθνικές σχολές». Μια τέτοια ομάδα 5 συνθετών προερχόταν από τη Ρωσία και έγινε γνωστή σαν «Ομάδα των Πέντε». Αργά ή γρήγορα εθνικές σχολές αναπτύχθηκαν/ δημιουργήθηκαν σε πολλές χώρες: στη Σκανδιναβία, στη Βοημία και την Τσεχία, στην Ουγγαρία, στην Αγγλία, στην Ισπανία αλλά και στην Ελλάδα. Στη χώρα μας οι περισσότεροι συνθέτες του 19ου αιώνα έδρασαν στα Επτάνησα (που δεν γνώρισαν τον τουρκικό ζυγό) και δημιούργησαν τη λεγόμενη Επτανησιακή Σχολή.
- Μοντέστ Μουσόργκσκι, ένας από τους συνθέτες της «Ομάδας των Πέντε» ©
- Μοντέστ Μουσόργκσκι, Εικόνες από μια έκθεση, “Promenade-Gnome”. Γιώργος Λαζαρίδης, πιάνο. Ημ/νία συναυλίας 17/3/2007. Το έργο αυτό είναι εμπνευσμένο από μια έκθεση με ζωγραφιές ενός φίλου του Μουσόργκσκι. Η σύνδεση της μουσικής με άλλες τέχνες είναι πολύ συνηθισμένο φαινόμενο στη ρομαντική μουσική.
Για την Παρτιτούρα πατήστε εδώ.
- Μίλυ Μπαλάκιρεφ, Ισλαμέι, Δημήτρης Σγούρος, πιάνο. Ημ/νία συναυλίας 2/5/2007. Βασισμένο σε παραδοσιακή ρωσική μελωδία, το Ισλαμέι του πρωτεργάτη της «Ομάδας των Πέντε» Μίλυ Μπαλάκιρεφ είναι από τα πιο δύσκολα έργα του πιανιστικού ρεπερτορίου.
Κυριολεκτικά σημαίνει «κλεμμένος χρόνος» και δηλώνει τη συνήθεια των ρομαντικών εκτελεστών να επιταχύνουν ή να επιβραδύνουν το ρυθμό στιγμιαία. Οδηγίες για τέτοιες αλλαγές στο ρυθμό σπάνια δίνονται από τους ρομαντικούς συνθέτες.
Études, Op. 10 No 6, Frédéric Chopin
Στην Κλασική και Ρομαντική περίοδο δηλώνει έναν τρόπο οργάνωσης του μουσικού υλικού, που βασίζεται στην αντίθεση μελωδιών και τονικοτήτων. Όλα τα πρώτα μέρη στα κουαρτέτα, τις συμφωνίες και τις ...σονάτες είναι φτιαγμένα με αυτό τον τρόπο, έχουν όπως λέμε «μορφή σονάτας» ή «φόρμα σονάτας». Αυτή η μορφή είχε μεγάλη απήχηση, γιατί είχε «δραματικό χαρακτήρα», σαν ένα θεατρικό έργο που παιζόταν μόνο από όργανα. Δες το σχήμα που δείχνει πώς εξελίσσεται ένα μέρος σε μορφή σονάτας. Στη Ρομαντική περίοδο οι συνθέτες χρησιμοποιούσαν τη μορφή σονάτας με πιο ελεύθερο τρόπο, προσαρμόζοντάς την κάθε φορά στις απαιτήσεις της έμπνευσής τους.
Σε αυτή τη μουσική φόρμα, το μουσικό θέμα Α εναλλάσσεται με πιο ελεύθερα τμήματα, όπως στο σχήμα Α-Β-Α-Γ-Α-Δ. Σε μορφή ροντό είναι συνήθως γραμμένα τα τελευταία, γρήγορα μέρη από τις συμφωνίες, τα κουαρτέτα ή τις σονάτες για πιάνο της Κλασικής περιόδου.
Αγαπημένη τεχνική των ρομαντικών συνθετών, που αναπτύχθηκε κυρίως από τον Φραντς Λιστ (Franz Liszt), για να αποδώσει τις μεταβαλλόμενες διαθέσεις ενός προγραμματικού έργου. Με την τεχνική αυτή τα χαρακτηριστικά ενός θέματος (ρυθμός, μελωδία, τα διαστήματα που το αποτελούν κλπ.) αλλάζουν, «μεταμορφώνονται», καθώς εξελίσσεται το μουσικό έργο. Έτσι υπάρχει ποικιλία αλλά και θεματική ενότητα, δύο από τις βασικές αρχές σύνθεσης στη Ρομαντική περίοδο.
Piano Sonata, B minor, S. 178, Franz Liszt, piano: Gleb Ivanov
Στα ορχηστρικά έργα του 17ου και 18ου αιώνα μαέστρος ήταν κάποιος εκτελεστής οργάνου, συνήθως το πρώτο βιολί ή ο τσεμπαλίστας. Από τις αρχές του 19ου αιώνα και μετά ο μαέστρος δεν παίζει κάποιο όργανο αλλά διευθύνει από το κέντρο της ορχήστρας, μπροστά από όλους τους μουσικούς.
Από μεγαλοαστική οικογένεια Εβραίων που ασπάστηκαν το χριστιανισμό, ο Φέλιξ Μέντελσον απήλαυσε όλα τα προνόμια της τάξης του: εξαιρετική μόρφωση, μουσική παιδεία και ένα περιβάλλον καλλιτεχνών και πνευματικών ανθρώπων. Η καριέρα του ήταν πετυχημένη σε όλες τις εκφάνσεις της: συνθέτης, πιανίστας, οργανίστας, μαέστρος, δάσκαλος και ...μουσικολόγος. Ο Μέντελσον ήταν ο πρώτος που διηύθυνε τα Κατά Ματθαίον Πάθη του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ (ξεχασμένα μετά το θάνατο του συνθέτη το 1750), ανασύροντάς τα από τη λήθη και βοηθώντας έτσι στην αναβίωση της «παλαιάς μουσικής». Αυτό έγινε το 1829, όταν ο Μέντελσον ήταν μόνο 20 ετών, ενώ το 1843 ίδρυσε το Ωδείο της Λιψίας, αναθέτοντας στον Ρόμπερτ Σούμαν τη διδασκαλία πιάνου και σύνθεσης. Στις πολυάριθμες συνθέσεις του (ανάμεσά τους συμφωνίες, ορατόρια, κοντσέρτα και σουίτες) γίνεται φανερή όχι μόνο η κλασική μουσική του παιδεία αλλά και ο θαυμασμός του για τα έργα παλαιών συνθετών, όπως ο Μπαχ, ο Χαίντελ, ο Μότσαρτ και ο Μπετόβεν. Σε μερικές συμφωνίες του μάλιστα περιέλαβε και χορωδιακά μέρη κατά το πρότυπο της Ένατης Συμφωνίας του Μπετόβεν.
Ο πατέρας του τον έστειλε να σπουδάσει ιατρική στο Παρίσι, αλλά εκείνος προτιμούσε να συχνάζει στην Όπερα, να παίρνει μαθήματα σύνθεσης στο Ωδείο και να συνθέτει. Η ανορθόδοξη συμπεριφορά του αντικατοπτρίζεται στα ανορθόδοξα για την εποχή τους έργα, όπως η Φανταστική Συμφωνία, που δέχτηκε σκληρή κριτική. Οι πρωτοποριακές συνθέσεις αλλά και ενορχηστρώσεις του Μπερλιόζ βρήκαν περισσότερη απήχηση στο εξωτερικό παρά στη Γαλλία, όπως μαρτυρεί και το «Βραβείο της Ρώμης» (ένα πολύ σημαντικό βραβείο σύνθεσης) που κέρδισε το 1830. Από τους πρώτους συνθέτες που έκανε επιτυχημένη καριέρα και σαν μαέστρος περιοδεύοντας σε ολόκληρη την Ευρώπη, ο Μπερλιόζ έγραψε την πιο σημαντική πραγματεία του 19ου αιώνα για την ενορχήστρωση (Grand traite d’instrumentation et d’orchestration modernes).
Συνθέτης, διευθυντής ορχήστρας, συγγραφέας, βιρτουόζος του πιάνου αλλά και δάσκαλος, ο Ούγγρος Φραντς Λιστ επηρέασε σε πολλούς τομείς τη μουσική δημιουργία του 19ου αιώνα. Εντυπωσιασμένος από τους ακροβατισμούς του Παγκανίνι, ο Λιστ έκανε με τη σειρά του τη δεξιοτεχνία σημαντικό στοιχείο της δικής του πιανιστικής τέχνης. Η τεχνική του και το εντυπωσιακό του παρουσιαστικό ξεσήκωναν τα πλήθη, δημιουργώντας κύκλους θαυμαστών και θαυμαστριών σε όλη την Ευρώπη, αφού ο Λιστ περιόδευε συνεχώς από την Ιταλία μέχρι την Ιρλανδία και από την Πορτογαλία μέχρι τη Ρωσία. Τα ρεσιτάλ πιάνου και η θέση του πιανίστα όπως την ξέρουμε σήμερα (δηλ. με το πλάι προς το κοινό) καθιερώθηκαν με τον Λιστ. Ενθάρρυνε και υποστήριζε του νέους συνθέτες, όπως τον Μπερλιόζ και τον Βάγκνερ, διευθύνοντας ο ίδιος τα μεγάλα έργα τους (όπως την πρεμιέρα της όπερας Λόενγκριν του Βάγκνερ), αλλά και με μεταγραφές που τις έπαιζε ο ίδιος στο πιάνο. Στα παρισινά σαλόν όπου σύχναζε γνώρισε τους πιο σημαντικούς συγγραφείς, ζωγράφους και μουσικούς της εποχής του.
Γνωστός για την ακρίβεια, το δυναμισμό και την εκφραστικότητά του σαν μαέστρος, ο Γκούσταβ Μάλερ διηύθυνε τις πιο γνωστές ορχήστρες, από την Όπερα της Βιέννης μέχρι τη Μετροπόλιταν και τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης. Χρόνο για σύνθεση είχε μόνο τα καλοκαίρια, στη διάρκεια των οποίων ολοκλήρωσε 9 συμφωνίες, αφήνοντας μια δέκατη ημιτελή, και 5 κύκλους συμφωνικών τραγουδιών (τραγούδια για φωνή και ορχήστρα). Η ζωή του σημαδεύτηκε από τραγικά γεγονότα, αφού έχασε την κόρη που απέκτησε με την καλλονή Άλμα Μάλερ σε ηλικία 4 χρόνων, μόλις είχε ολοκληρώσει τον κύκλο Τραγούδια για τα νεκρά παιδιά (Kindertotenlieder). Ο ίδιος έπασχε από καρδιά και πέθανε πρόωρα σε ηλικία 50 ετών. Η μουσική του επηρέασε τους συνθέτες του 20ού αιώνα, κυρίως τους συνθέτες της Δεύτερης Βιεννέζικης Σχολής.
Tρέφοντας μεγάλο θαυμασμό για τον συμπατριώτη του Μπετόβεν, ο Βάγκνερ έγινε με τη σειρά του ένας από τους πιο σημαντικούς συνθέτες όλων των εποχών, επηρεάζοντας τη σκέψη πολλών μετέπειτα μουσικών με τις απόψεις του για την όπερα, τη χρήση των λάιτ μοτίφ και τη χρωματική του γραφή. Ο γεννημένος στη Λιψία συνθέτης δεν αρκούνταν μόνο στο να γράφει μουσική, αλλά ανέπτυξε διεξοδικές θεωρίες για την τέχνη, την πολιτική, τη θρησκεία και τη φιλοσοφία, τις οποίες παρουσίασε σε πολυάριθμα γραπτά κείμενα. Οι αντισημιτικές του απόψεις χρησιμοποιήθηκαν αργότερα από το ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ. Μαχητικός καθώς ήταν, έλαβε μέρος στις εξεγέρσεις της Δρέσδης το 1848-49, κάτι που του κόστισε 13 χρόνια εξορία από τη Γερμανία και σημαντικές επαγγελματικές δυσκολίες. Η τύχη του άλλαξε όταν γνώρισε τον νεαρό (και τελικά διαταραγμένο) βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκο Β’, ο οποίος τον υποστήριξε να ανεβάσει τις πολυέξοδες και πολύωρες όπερές του (ή μουσικά δράματα όπως τις είχε ονομάσει) Τριστάνος και Ιζόλδη, Οι αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης και τις δύο πρώτες από την τετραλογία του Δαχτυλιδιού. Εξαιρετικός διαπραγματευτής, ο Βάγκνερ κατάφερε να εξασφαλίσει την κατασκευή ενός λυρικού θεάτρου που θα ανέβαζε μόνο τις δικές του όπερες! Το περίφημο αυτό θέατρο που χτίστηκε στο Μπαϋρόυτ (Bayreuth) της Γερμανίας συνεχίζει μέχρι σήμερα αυτή την παράδοση κάθε καλοκαίρι.
Οι κάτοικοι του Παρισιού ξεσηκώθηκαν ενάντια στους αριστοκράτες στις 14 Ιουλίου 1789. Τη Γαλλική Επανάσταση ακολούθησε η εγκαθίδρυση της Γαλλικής Δημοκρατίας.
Η αρχή των εθνοτήτων, ότι δηλ. το έθνος (άνθρωποι με την ίδια γλώσσα, παραδόσεις, ιστορία και θρησκεία) πρέπει να συμπίπτει με το κράτος (δηλαδή να ζει σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο), ήταν κάτι που διαμορφώθηκε τον 19ο αιώνα. Η Ελλάδα ήταν από τα πρώτα εθνικά κράτη που δημιουργήθηκαν μετά την Επανάσταση του 1821.
Η «Ομάδα των Πέντε» (“the Russian five”)
Θαυμαστές του Σούμαν, του Λιστ, του Μπερλιόζ και του Σοπέν, πέντε συνθέτες από τη Ρωσία επηρέασαν με τη σειρά τους τη δυτικοευρωπαϊκή μουσική στο γύρισμα του 20ού αιώνα. O Μίλυ Μπαλάκιρεφ (Mily Balakirev, 1837-1910), ο Αλεξάντρ Μποροντίν (Aleksander Borodin, 1833-1887), ο Σεζάρ Κιουί (Cesar Cui, 1835-1918), ο Μοντέστ Μουσόργκσκι (Modest Mussorgsky, 1839-1881) και ο Νικολάι Ρίμσκι-Κόρσακοφ (Nikolay Rimsky-Korsakov, 1844-1908) ήταν αυτοδίδακτοι μουσικοί (εκτός του Μπαλάκιρεφ), που περιφρονούσαν τη συμβατική μέθοδο εκπαίδευσης που πρόσφεραν τα ωδεία. Στη μουσική τους ενσωμάτωσαν στοιχεία από τα ρωσικά λαϊκά τραγούδια και άλλες μουσικές παραδόσεις (όπως η αραβική ή ασιατικές παραδόσεις), που τα συνδύασαν με ένα προχωρημένο μουσικό ιδίωμα που ξέφευγε από τα όρια του Τονικού Μουσικού Συστήματος. Όπερες βασισμένες σε ρωσικά θέματα και γραμμένες στη ρωσική γλώσσα (όπως ο Μπoρίς Γκοντουνόφ του Μουσόργκσκι) αλλά και πολλά προγραμματικά ορχηστρικά έργα (όπως το Ισπανικό καπρίτσιο ή το Ρωσικό Πάσχα του Ρίμσκι-Κόρσακοφ) άσκησαν ιδιαίτερη γοητεία στους Ευρωπαίους συνθέτες των αρχών του 20ού αιώνα.
Σκανδιναβία
Οι μινιατούρες για πιάνο του Νορβηγού Έντβαρντ Γκρηγκ (Edvard Grieg, 1843-1907) και η μουσική που έγραψε για το θεατρικό έργο Πέερ Γκυντ του διάσημου συμπατριώτη του Ίψεν είναι τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της σκανδιναβικής μουσικής του 19ου αιώνα. Λίγο αργότερα ξεχώρισε ο Φινλανδός Γιαν Σιμπέλιους (Jan Sibelius, 1865-1957), με μεγάλα συμφωνικά έργα βασισμένα στη φινλανδική λογοτεχνία και λαϊκή παράδοση.
• The Swan of Tuonela, Op.22 No.2 (Sibelius, Jean)
Performer Pages Philadelphia Orchestra (orchestra)
Eugene Ormandy (conductor)
Publisher Info. Columbia Masterworks, 1959. ML 5492.
Ο Μπέντριχ Σμέτανα (Bedrich Smetana, 1824-1884) και ο Αντονίν Ντβόρζακ (Αntonίn Dvorak, 1841-1904) είναι οι δύο πιο σημαντικοί εκπρόσωποι της τσέχικης εθνικής σχολής. Τίτλοι όπως Η πατρίδα μου (συμφωνικό ποίημα του Σμέτανα) ή Σλαβονικοί χοροί (του Ντβόρζακ) φανερώνουν τη συνειδητή τους πρόθεση να γράψουν εθνική μουσική. Η επαφή του Ντβόρζακ με την αφροαμερικάνικη και ινδιάνικη μουσική (μετά την εγκατάστασή του στη Νέα Υόρκη το 1892) συνέβαλε και στη δημιουργία μιας αμερικάνικης εθνικής σχολής, μέσα από έργα όπως Η συμφωνία του Νέου Κόσμου ή το Αμερικάνικο κουαρτέτο.
8 Humoresques, Op.101 (Dvořák, Antonín)
For violin and orchestra
Ουγγαρία
Η ουγγρική παραδοσιακή μουσική έγινε ευρύτερα γνωστή με τους Ουγγρικούς χορούς του Μπραμς και τις Ουγγρικές ραψωδίες του Λιστ. Τον 20ό αιώνα, ο μεγαλύτερος Ούγγρος εθνικός συνθέτης είναι ο Μπέλα Μπάρτοκ (Bela Bartok, 1881-1945).
Brahms Symphony No4
Αγγλία
Στην Αγγλία η εθνική σχολή εκπροσωπείται από τον Έντουαρντ Έλγκαρ (Edward Elgar, 1857-1934). Από τα πιο γνωστά έργα του είναι οι Παραλλαγές αίνιγμα (Enigma Variations) για ορχήστρα.
Elgar, Pomp and Circumstance March No.1, Op.39 No.1
Ισπανία
Το ισπανικό χρώμα συχνά γοήτευσε συνθέτες από διάφορα μέρη της Ευρώπης (όπως τον Ρώσο Ρίμσκι-Κόρσακοφ, που έγραψε το Ισπανικό καπρίτσιο). Ισπανικοί ρυθμοί και μελωδίες χρησιμοποιήθηκαν βεβαίως και από Ισπανούς συνθέτες, όπως ο Ισαάκ Αλμπένιθ (Isaac Albeniz, 1860-1909) και ο Ενρίκε Γρανάδος (Enrique Granados, 1867-1916). Μελετητής και διασκευαστής των ισπανικών λαϊκών μελωδιών, ο Μανουέλ ντε Φάγια (Manuel de Falla, 1876-1946) καθιέρωσε ένα σύγχρονο ιδίωμα με ισπανικό χρώμα. Οι τίτλοι και τα θέματα των έργων του παραπέμπουν άμεσα στον εθνικό χαρακτήρα της μουσικής του, π.χ. Νύχτες στους κήπους της Ισπανίας, Ο μάγος έρωτας κλπ.