Αφίσα από παράσταση της όπερας Τόσκα του Πουτσίνι ©
Ισορροπώντας ανάμεσα στο Ρομαντισμό και το Μοντερνισμό
Πολλοί συνθέτες που γεννήθηκαν μετά το 1850 κινήθηκαν σε δύο κόσμους, του ύστερου Ρομαντισμού και του καινοτόμου πρώιμου 20ού αιώνα. Ο Γκούσταβ Μάλερ και ακόμη περισσότερο ο Ρίχαρντ Στράους —και οι δυο με επίκεντρο τη Βιέννη— ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Τα συμφωνικά ποιήματα του Στράους με την έντονη χρωματικότητά τους ανήκουν στον κόσμο του Ρομαντισμού, ενώ οι όπερές του Σαλώμη και Ηλέκτρα, όπου επικρατούν η βία, η παράνοια και η υστερία, εκφράζουν τη μοντερνιστική τάση του εξπρεσιονισμού.
Κάτι αντίστοιχο συνέβη και στην ιταλική όπερα στο γύρισμα του 20ού αιώνα: ο βερισμός, η ρεαλιστική αναπαράσταση σκηνών βίας, είναι έκδηλη στις όπερες του Τζάκομο Πουτσίνι Τόσκα και Μαντάμα Μπατερφλάυ, αλλά και στην περίφημη Κάρμεν του Ζωρζ Μπιζέ. Στις δύο τελευταίες, βερισμός και εξωτισμός συνδυάζονται, ίσως γιατί η βία γίνεται ευκολότερα αποδεκτή για τον δυτικοευρωπαίο θεατή μέσα σε ένα εξωτικό περιβάλλον.
- [Φωτο Πουτσίνι και υπογραφή] [Ο Πουτσίνι και η υπογραφή του]
[Τόσκα, αφιέρωση και υπογραφή Πουτσίνι]
[shutterstock, secession, house in Vienna]
Μοντερνισμός: αντίδραση και δημιουργία
Η περίοδος 1890-1920 χαρακτηρίζεται από έντονη αντίδραση στον ρομαντικό συναισθηματισμό, που εκφράστηκε με ποικίλους τρόπους στα διάφορα κέντρα της Ευρώπης. Στη Γαλλία, και κυρίως στο κοσμοπολίτικο Παρίσι, οι ζωγράφοι ιμπρεσιονιστές ξεφεύγουν από την ακριβή αναπαράσταση και διαλέγουν να αποδώσουν την εντύπωση που αφήνει μια σκηνή με τεχνικές όπως ο πουαντιλισμός. Στη λογοτεχνία, οι συγγραφείς εστιάζουν στην ακουστική δύναμη των λέξεων, παρά στη σημασία τους και τον λογικό συνδυασμό τους, δημιουργώντας το κίνημα του συμβολισμού. Αντίθετα, οι Αυστρογερμανοί καλλιτέχνες βρίσκουν έκφραση μέσα από το κίνημα του εξπρεσιονισμού, που, επηρεασμένο από τις πρόσφατες ψυχαναλυτικές θεωρίες του Ζίγκμουντ Φρόυντ, δίνει έμφαση στις εσωτερικές αγωνίες του ανθρώπου. Στη μουσική, οι μοντερνιστές δεν επιδιώκουν να ικανοποιήσουν τον ακροατή με το πρώτο άκουσμα: αντίθετα, προσφέρουν κάτι καινούριο που συχνά προκαλεί τη δυσφορία του κοινού, κάποτε και βίαιες αντιδράσεις.
- Κλωντ Μονέ, Ο καθεδρικός της Ρουέν ©
![[Monet, Cathedrale engloutie, Scala Order 4\ Modern] [Κλωντ Μονέ, Ο καθεδρικός της Ρουέν]](/sites/default/files/styles/large/public/2024-03/WH13564_Monet_b.jpg?itok=kVbqpYWX)
- Ο ιμπρεσιονιστής ζωγράφος Μονέ, από ένα έργο του οποίου πήρε και το όνομά του το κίνημα, ενδιαφερόταν να αποτυπώσει την προσωπική του εντύπωση από μια σκηνή, εδώ την πρόσοψη του ναού με το φως της αυγής.
- Βίνσεντ Βαν Γκογκ, Έναστρος ουρανός
![[van Gogh, shutterstock efi extra 2] [Βίνσεντ Βαν Γκογκ, Έναστρος ουρανός]](/sites/default/files/styles/large/public/2024-03/Stamp_Van-Gogh_Starry_night_52484614_b.jpg?itok=G2ooNWQY)
- Ο ουρανός του Βαν Γκογκ σίγουρα δεν αναπαριστά την πραγματικότητα, αλλά την εντύπωση του ζωγράφου για τον κόσμο που τον περιβάλλει.
[stamp Seurat, model, shutterstock, efi extra 2, θέλει κόψιμο]
Νέοι τρόποι οργάνωσης του μουσικού υλικού
Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, οι συνθέτες άρχισαν σταδιακά να απομακρύνονται από τις αρχές του Τονικού Μουσικού Συστήματος (και την αίσθηση του τονικού κέντρου που αποτελεί τη βάση του), με την εισαγωγή όλο και περισσότερο χρωματικών αρμονιών. Η τάση αυτή ενισχύθηκε στο γύρισμα του 20ού αιώνα, έτσι ώστε μερικοί συνθέτες να επιζητούν την πλήρη ρήξη με τη διατονική μουσική. Για να το πετύχουν αυτό υιοθέτησαν μια σειρά από τεχνικές, άλλοτε αυτούσιες και άλλοτε σε συνδυασμό μεταξύ τους:
- τη χρήση εξωδυτικών κλιμάκων, όπως η πεντατονική, η οκτατονική ή η ολοτονική, στις οποίες η αίσθηση ενός τονικού κέντρου είναι περιορισμένη ή παντελώς απούσα.
- την «απελευθέρωση της διαφωνίας», δηλ. την κατάργηση της ανάγκης να «λυθούν» οι διάφωνες συγχορδίες, δηλ. να ακολουθούνται από συγχορδίες που ακούγονται σαν φυσικό επακόλουθό τους, και κατά συνέπεια την υιοθέτηση της ατονικότητας, δηλ. την κατάργηση της τονικότητας.
- την επινόηση του δωδεκάτονου ή δωδεκάφθογγου συστήματος, στο οποίο απουσιάζει το τονικό κέντρο, καθώς οι 12 νότες της χρωματικής κλίμακας θεωρούνται ισότιμες.
[FFs και mp3s με πεντατονική, οκτατονική, ολοτινική, δωδεκάτονη σειρά]
Ιμπρεσιονισμός, συμβολισμός και πρωτογονισμός
Στο Παρίσι, που μαζί με τη Βιέννη αποτελούν τα σημαντικότερα μουσικά κέντρα των αρχών του αιώνα, ο μοντερνισμός εκφράστηκε κυρίως μέσα από τη μουσική του Γάλλου Κλωντ Ντεμπυσσύ και του Ρώσου στην καταγωγή Ιγκόρ Στραβίνσκι. Στη μουσική του ο Ντεμπυσσύ προσπαθεί να δημιουργήσει ατμόσφαιρα με φευγαλέα μοτίβα, όπως οι ιμπρεσιονιστές στη ζωγραφική και οι συμβολιστές στη λογοτεχνία. Αυτό το πετυχαίνει δίνοντας έμφαση στο ηχόχρωμα και χρησιμοποιώντας εξωτικές κλίμακες, όπως η πεντατονική και η οκτατονική. Το ίδιο ενδιαφέρον για το ηχόχρωμα —κάτι που κάνει τη γαλλική μουσική εύκολα αναγνωρίσιμη— δείχνει και ο Μωρίς Ραβέλ. Ο Ραβέλ εμπνεύστηκε και από διάφορες λαϊκές παραδόσεις εκτός της γαλλικής: συνέθεσε μάλιστα και πέντε τραγούδια πάνω σε ελληνικές δημοτικές μελωδίες και στίχους.
Αντίθετα ο Στραβίνσκι δημιούργησε αίσθηση στους Παριζιάνους με τη μουσική που έγραψε για τα περίφημα Ρωσικά Μπαλέτα. Στα έργα αυτά ακούγονται για πρώτη φορά ασύμμετροι και απρόσμενοι ρυθμοί, κόντρα στον παλμό του μέτρου, δημιουργώντας μια εντύπωση πρωτογονισμού (πριμιτιβισμού), που ήταν άλλωστε και το κεντρικό θέμα σε ένα από αυτά, την περίφημη Ιεροτελεστία της Άνοιξης.
- Πορτρέτο του Ντεμπυσσύ από τον σύγχρονό του Marcel Baschet ©
- Σχέδιο του Leon Bakst για το Απομεσήμερο ενός φαύνου του Ντεμπυσσύ©
- Σχέδιο του Leon Bakst για τη χορογραφία που έκανε το 1912 ο διάσημος χορογράφος των Ρωσικών Μπαλέτων Νιζίνσκυ για το Απομεσήμερο ενός Φαύνου του Ντεμπυσσύ. Το μπαλέτο δέχτηκε σκληρές κριτικές για τον ερωτισμό και τον αισθησιασμό που απέπνεε.
- Ο Στραβίνσκι διευθύνει. Φωτογραφία, περ. 1920 ©
- Η Ρωσίδα χορεύτρια Ταμάρα Καρσάβινα (Tamara Karsavina) στο Πουλί της φωτιάς ©
- Ο Ραβέλ στο πιάνο του ©
- Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Μουσική διεύθυνση: Δημήτρης Χωραφάς. Ημ/νία συναυλίας 22/5/1998]
Δεύτερη Βιεννέζικη Σχολή
Πριν απο τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, στη μουσική σκηνή της Βιέννης κυριαρχούν τρεις συνθέτες: ο Άρνολντ Σαίνμπεργκ και οι μαθητές του Άλμπαν Μπεργκ και Άντον Βέμπερν. Σαν ομάδα αποτελούν τη Δεύτερη Βιεννέζικη Σχολή, κάτι που υπογραμμίζει και τη σημασία τους για την αυστρο-γερμανική παράδοση, μια που έτσι συγκρίνονται με την Πρώτη Βιεννέζικη Σχολή των Χάυντν, Μότσαρτ και Μπετόβεν. Ο Σαίνμπεργκ, ηγετική φυσιογνωμία της σχολής, είναι από τις σημαντικότερες μουσικές μορφές του 20ού αιώνα, δάσκαλος πολλών μεγάλων συνθετών σε Ευρώπη και Αμερική, αλλά και εμπνευστής του δωδεκάφθογγου συστήματος, ενός νέου τρόπου οργάνωσης του μουσικού υλικού. Τα έργα τους ακολουθούν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό το σύστημα αυτό και την ατονικότητα και ανήκουν στο γενικότερο ρεύμα του εξπρεσιονισμού, που κυριαρχεί στην αυστρογερμανική τέχνη.
- Πορτρέτo του Σαίνμπεργκ από τον εξπρεσιονιστή ζωγράφο Egon Schiele ©
- Οι συνθέτες της Πρώτης Βιεννέζικης Σχολής ©
Μοντερνισμός και Αμερική
Για τους Αμερικανούς συνθέτες, η προσκόλληση στην κλασική μουσική παράδοση δεν ήταν τόσο μεγάλης σημασίας όσο για τους Ευρωπαίους. Έτσι οι Αμερικανοί βρίσκονται από νωρίς στο προσκήνιο της μουσικής πρωτοπορίας, εξερευνώντας καινούριους ηχητικούς κόσμους. Ένας τέτοιος πρωτοπόρος ήταν ο Τσαρλς Άιβς, που για πρώτη φορά πειραματίστηκε με τεχνικές που αργότερα έγιναν δημοφιλείς σε Ευρώπη και Αμερική: από την χρήση πολλών τονικοτήτων στην ίδια σύνθεση (πολυτονικότητα) ή μικροτονικών διαστημάτων (μικρότερα από το ημιτόνιο) μέχρι το μουσικό κολάζ, δηλ. την ενσωμάτωση αποσπασμάτων από άλλα έργα και την αμερικανική κοσμική μουσική παράδοση (όπως οι ύμνοι των πρώτων αποίκων).
Symphony No. 8, Gustav Mahler, Teil I. Veni, creator spiritus
Performers Soloists, Choirs and Orchestra
(complete listing)
Winfried Zillig (conductor)
Publisher Info. Hamburg: Nordwestdeutscher Rundfunk (NWDR), 1954.
Reissue Schattdorf: Gagnaux Collection
Copyright
Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 4.0 - Non-PD US
Misc. Notes Recorded 1954 november 29-30, Musikhalle (Laeizhalle)Hamburg.
• Don Juan, Op.20 (Strauss, Richard)
Performer Pages University of Chicago Orchestra (orchestra)
Barbara Schubert (conductor)
Publisher Info. Chicago: University of Chicago Orchestra
Copyright
Creative Commons Attribution Non-commercial No Derivatives 3.0
• Salome, Op. 54 (Strauss, Richard), Dance of the seven veils
Performer Pages Detroit Symphony Orchestra (orchestra)
Paul Paray (conductor)
Publisher Info. Mercury, 1959. SR90177.
Copyright Public Domain - Non-PD US
Η αναπαράσταση σκηνών βίας και ωμής καθημερινότητας στην ιταλική όπερα του ύστερου Ρομαντισμού (τέλη 19ου - αρχές 20ού αιώνα).
• Tosca, SC 69 (Puccini, Giacomo), Recondita armonia
Performer Pages Jacques Pottier (tenor)
Publisher Info. Alain M. Jacques
Copyright
Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0
• Madama Butterfly, SC 74 (Puccini, Giacomo), Aria: Un bel dìi vedremo (Act II)
Performer Pages Bidu Sayão (soprano)
Erich Leinsdorf (conductor)
Publisher Info. Columbia Masterworks, 1958. ML 5231.
Copyright
Public Domain - Non-PD US
Τάση του 19ου αιώνα για σύνθεση μουσικής που ανακαλεί ιδιώματα μακρινών ή διαφορετικών πολιτισμών.
Γερμανικό καλλιτεχνικό ρεύμα των αρχών του 20ού αιώνα που επιδιώκει να εκφράσει τις εσωτερικές συγκρούσεις και φοβίες του σύγχρονου ανθρώπου. Στη μουσική εκφράστηκε κυρίως με τη έντονη χρήση διαφωνιών.
Γαλλικό ρεύμα στη ζωγραφική του τέλους του 19ου αιώνα, που επιδιώκει να αποδώσει την «εντύπωση» μιας σκηνής παρά την πιστή αναπαράστασή της.
Ζωγραφική τεχνική που αναπτύχθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, με την οποία μια ζωγραφιά συντίθεται όχι με πινελιές, αλλά με κουκίδες καθαρού χρώματος.
Γαλλικό λογοτεχνικό κίνημα στα τέλη του 19ου αιώνα, που εστιάζει όχι στην πιστή περιγραφή, αλλά στην απόδοση εντυπώσεων και αισθήσεων μέσω συμβόλων.
Γερμανικό καλλιτεχνικό ρεύμα των αρχών του 20ού αιώνα που επιδιώκει να εκφράσει τις εσωτερικές συγκρούσεις και φοβίες του σύγχρονου ανθρώπου. Στη μουσική εκφράστηκε κυρίως με τη έντονη χρήση διαφωνιών.
Το μουσικό σύστημα που καθιερώθηκε από τα τέλη του 17ου αιώνα, σύμφωνα με το οποίο ένα μουσικό κομμάτι οργανώνεται γύρω από μια βασική νότα και συγχορδία. Το μεγαλύτερο μέρος της μουσικής που θεωρούμε σήμερα κλασική είναι γραμμένη με αυτό το σύστημα.
διατονική κλίμακα
Τα 7 άσπρα πλήκτρα του πιάνου με τις ονομασίες ντο ρε μι φα σολ λα σι αποτελούν τη διατονική κλίμακα της δυτικοευρωπαϊκής μουσικής.
Κλίμακα με πέντε νότες, όπως αυτή που προκύπτει όταν παίζονται μόνο τα μαύρα πλήκτρα του πιάνου.
Κλίμακα στην οποία εναλλάσσονται τόνοι και ημιτόνια.
Κλίμακα που αποτελείται μόνο από διαδοχές ολόκληρων τόνων.
Συνήχηση από νότες που δίνουν την αίσθηση πως δεν ταιριάζουν μεταξύ τους και απαιτούν λύση, δηλ. μετάβαση σε ένα σύμφωνο (εύηχο) διάστημα.
Μουσική στην οποία δεν υπάρχει τονικό κέντρο (νότα ή συγχορδία), με αποτέλεσμα οι διάφωνες συγχορδίες να διαδέχονται η μια την άλλη χωρίς σημεία χαλάρωσης.
Στο σύστημα αυτό, που εισήγαγε ο Άρνολντ Σαίνμπεργκ στις αρχές του 20ού αιώνα, οι 12 νότες της χρωματικής κλίμακας θεωρούνται ισότιμες και οργανώνονται σε σειρές που αποτελούν το βασικό υλικό της σύνθεσης.
Τα 12 άσπρα και μαύρα πλήκτρα του πιάνου που επαναλαμβάνονται για να μας δώσουν ολόκληρη την γκάμα αποτελούν τη χρωματική κλίμακα της δυτικοευρωπαϊκής μουσικής, ενώ τα 7 άσπρα, γύρω από τα μαύρα, τη διατονική. Στους ρομαντικούς συνθέτες άρεσε ιδιαίτερα να φτιάχνουν αρμονίες, δηλ. συνηχήσεις, χρησιμοποιώντας πολύ τα μαύρα πλήκτρα.
ιμπρεσιονισμός (impressionism)
Γαλλικό ρεύμα στη ζωγραφική του τέλους του 19ου αιώνα, που επιδιώκει να αποδώσει την «εντύπωση» μιας σκηνής παρά την πιστή αναπαράστασή της.
συμβολισμός (symbolism)
Γαλλικό λογοτεχνικό κίνημα στα τέλη του 19ου αιώνα, που εστιάζει όχι στην πιστή περιγραφή, αλλά στην απόδοση εντυπώσεων και αισθήσεων μέσω συμβόλων.
Κλίμακα με πέντε νότες, όπως αυτή που προκύπτει όταν παίζονται μόνο τα μαύρα πλήκτρα του πιάνου
Κλίμακα στην οποία εναλλάσσονται τόνοι και ημιτόνια.
Κλωντ Ντεμπυσσύ, Πρελούδιο στο απομεσήμερο ενός φαύνου
La mer (Debussy, Claude)
Performer Pages Boston Symphony Orchestra (orchestra)
Serge Koussevitzky (conductor)
Publisher Info. RCA Camden, 1957. CAL 376.
Copyright
Public Domain - Non-PD US
Boléro (Ravel, Maurice)
Performer Pages Philadelphia Orchestra (orchestra)
Eugene Ormandy (conductor)
Publisher Info. New York: Columbia Masterworks, 1963. MS 6478.
Reissue Sony Classics, n.d.
Copyright
Public Domain - Non-PD US
Αυτή η ρωσική ομάδα χορού, υπό τη διεύθυνση του ιμπρεσάριου Σεργκέι Ντιάγκιλεφ (Sergei Diaghilev), δέσποσε στην παριζιάνικη καλλιτεχνική σκηνή από το 1909 μέχρι το 1929 περίπου. Τα μπλαζέ γαλλικά ακροατήρια συχνά ξαφνιάζονταν με τα εξωτικά θεάματα, όπου χορός, μουσική, σκηνογραφία και κοστούμια αντιπροσώπευαν όλες τις σύγχρονες τάσεις. Για τα Ρωσικά Μπαλέτα ο Στραβίνσκι έγραψε τα τρία πιο διάσημα έργα του, Το πουλί της φωτιάς, Πετρούσκα και Ιεροτελεστία της άνοιξης, ενώ ο Πάμπλο Πικάσσο και ο Ανρύ Ματίς ήταν ανάμεσα στους σχεδιαστές των σκηνικών. Πολλές από τις πρωτοποριακές χορογραφίες έκανε ο περίφημος Bάτσλαφ Νιζίνσκι, που συχνά χόρευε και τον πρώτο ρόλο.
πρωτογονισμός ή πριμιτιβισμός (primitivism)
Τάση της τέχνης του 20ού αιώνα να μιμείται καλλιτεχνικές μορφές και τεχνικές πρωτόγονων πολιτισμών.
Wind Quintet, Op.26 (Schoenberg, Arnold)
I. Schwungvoll
String Quartet, Op.3 (Berg, Alban)
1. Langsam (EU)
6 Bagatellen, Op.9 (Webern, Anton)
Performers Omer Quartet
Publisher Info. Boston: Isabella Stewart Gardner Museum
Παρόλο που το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το πέρασε στην υπηρεσία των ευγενών Εστερχάζυ, ο Χάυντν ήταν τυχερός γιατί δεν γνώρισε την οικονομική ανασφάλεια άλλων μουσικών, όπως ο Μότσαρτ. Επιπλέον είχε στη διάθεσή του καλούς μουσικούς, τραγουδιστές και μια μεγάλη ορχήστρα και έτσι μπορούσε να πειραματίζεται και να ακούει τα έργα του. Όπως έλεγε και ο ίδιος, ζώντας στην απομόνωση της αριστοκρατικής αυλής «αναγκάστηκα να γίνω πρωτότυπος». Ο Χάυντν έγινε φίλος με τον νεαρό Μότσαρτ, τον οποίο θεωρούσε τον καλύτερο μουσικό που γεννήθηκε ποτέ. Ο ίδιος δεν απέκτησε ποτέ παιδιά, αλλά ήταν τόσο ευγενής και αγαπητός που οι μαθητές του τον αποκαλούσαν «μπαμπά Χάυντν»
Τη μια στιγμή έκανε σκανταλιές και φάρσες και την άλλη καθόταν στο τσέμπαλο και έπαιζε σαν επαγγελματίας μουσικός. Αυτό το παιδί-θαύμα από το Ζάλτσμπουργκ πέρασε τα νεανικά του χρόνια ταξιδεύοντας σε όλη την Ευρώπη σε αναζήτηση του κατάλληλου ευγενή-προστάτη που θα του εξασφάλιζε ένα σίγουρο εισόδημα. Αυτό δεν έγινε ποτέ, και έτσι από το 1781 ο Μότσαρτ εγκαταστάθηκε στη Βιέννη, όπου κέρδιζε το ψωμί του δίνοντας συναυλίες (θεωρούνταν ο καλύτερος πιανίστας στην πόλη), γράφοντας όπερες κατόπιν παραγγελίας και διδάσκοντας. Παρόλο που κέρδιζε αρκετά χρήματα, αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα και συχνά εκλιπαρούσε τους πλούσιους φίλους του για δανεικά. Σίγουρα ξόδευε πολλά, γιατί του άρεσε να διασκεδάζει δίνοντας μεγάλες δεξιώσεις αλλά και γιατί η υγεία του, καθώς και της γυναίκας του Κονστάντσε, ήταν εύθραυστη. Ο Μότσαρτ πέθανε μόλις 35 ετών, αλλά άφησε πάνω από 600 έργα, δηλ. πολύ περισσότερα από άλλους συνθέτες που πέθαναν σε μεγάλη ηλικία.
Μια σύνθεση που έγραψε ο Μότσαρτ μια μέρα πριν από τα πέμπτα του γενέθλια (26 Ιανουαρίου 1761)!
Μετακόμισε στη Βιέννη από τη γενέτειρά του Βόννη στα 22 του χρόνια, το 1792. Ο Μότσαρτ μόλις είχε πεθάνει, αλλά εντωμεταξύ είχε εγκατασταθεί στη Βιέννη ο πιο διάσημος μουσικός της εποχής, ο Χάυντν. Ο Μπετόβεν έγινε μαθητής του Χάυντν για δύο περίπου χρόνια, αλλά δεν ήταν τόσο ευχαριστημένος με τον δάσκαλό του, που τον θεωρούσε «ξεπερασμένο». Καθιερώθηκε στη Βιέννη αρχικά σαν ένας γεμάτος πάθος πιανίστας και κέρδισε την υποστήριξη πολλών αριστοκρατών, στους οποίους συχνά αφιέρωνε τα έργα του. Σε ηλικία περίπου 30 ετών άρχισε να χάνει την ακοή του, πράγμα που του προκάλεσε ανασφάλεια και κατάθλιψη. Άρχισε να απομονώνεται και να συνθέτει περισσότερο, μια που ήταν πια δύσκολο να διδάσκει ή να διευθύνει. Οι συνθέσεις του έγιναν πολύπλοκες και μεγαλειώδεις, εκφράζοντας τις φιλελεύθερες απόψεις του. Το 1818 ήταν τελείως κουφός, αλλά η φήμη του ήταν μεγάλη, όπως και η αναγνώρισή του από το κοινό και τους ομοτέχνους του. Καθώς ο Μπετόβεν δεν υπηρέτησε ποτέ στην αυλή κάποιου ευγενή και έγραψε μουσική που εξέφραζε τις δικές του αντιλήψεις, όπως η πίστη στην ελευθερία και την ισότητα των ανθρώπων, προετοίμασε το έδαφος για τον ερχομό της Ρομαντικής περιόδου, όπου στο επίκεντρο της τέχνης βρίσκεται ο ίδιος ο καλλιτέχνης και η έκφραση των προσωπικών του συναισθημάτων και ιδεών.
• Symphony No.2 (Ives, Charles), Andante moderato & Allegro
Performer Pages New York Philharmonic (orchestra)
Leonard Bernstein (conductor)
Publisher Info. Columbia Masterworks, 1960. KS 6155.
Copyright
Public Domain - Non-PD US, Non-PD EU