Ανάμεσα στους δύο παγκόσμιους πολέμους

Επιστροφή στην παράδοση και νεοκλασικισμός

Ο καταστροφικός Α’ Παγκόσμιος πόλεμος άφησε την Ευρώπη φτωχή και αποδεκατισμένη. Πολλοί συνθέτες στράφηκαν στη μουσική του παρελθόντος, κυρίως της Κλασικής περιόδου και του Μπαρόκ, για να δημιουργήσουν μια αίσθηση οικειότητας και να προσεγγίσουν το ευρύ κοινό, που είχε απομακρυνθεί από τους πειραματισμούς των μοντερνιστών. Αυτή η στροφή ονομάστηκε νεοκλασικισμός και υιοθετήθηκε και από μοντερνιστές, όπως ο Στραβίνσκι. Στη Γαλλία, μια ομάδα έξι συνθετών, «Οι Έξι» ή «Les Six», προσπάθησε να γεφυρώσει το χάσμα με το κοινό όχι μόνο με τη χρήση προρομαντικών ιδιωμάτων, αλλά και με την ενσωμάτωση της τζαζ, της λατινοαμερικάνικης μουσικής ή ακόμη και μουσικής από τα παρισινά καμπαρέ.

 

• Η Ομάδα των Έξι - Από αριστερά και σε πρώτο πλάνο εικονίζονται οι Ζερμαίν Ταγιεφέρ, Νταριούς Μιγιώ, Άρθουρ Χόνεγκερ, η πιανίστα Μαρσέλ Μαγέρ? (Marcelle Mayer), o Φρανσίς Πουλένκ, ο συγγραφέας Ζαν Κοκτώ και ο Ζορζ Ωρίκ. Δεν εικονίζεται ο Λουί Ντυρέ που εγκατέλειψε την ομάδα το 1921.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 [Νταριούς Μιγιώ, Το βόδι στη στέγη (Le boeuf sur le toit) για ορχήστρα.

Καμεράτα – Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής. Μουσική διεύθυνση: Αλέξανδρος Μυράτ. Ημ/νία συναυλίας 25/01/2006] [Το έργο αυτό έχει τον τίτλο ενός βραζιλιάνικου λαϊκού τραγουδιού και βασίζεται σε μελωδίες που ο Μιγιώ θυμόταν από την παραμονή του στη Βραζιλία το 1917-18.]

 

• Ζωρζ Σερά, Σαματάς (Le chahut) ©  - Το έργο αυτό δείχνει την τέχνη του πουαντιλισμού, αλλά και την αγάπη των παριζιάνων καλλιτεχνών για το καμπαρέ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Λαϊκές μουσικές παραδόσεις και μοντερνισμός

Παρόλο που συνθέτες όπως ο Χάυντν, ο Σοπέν, ο Λιστ ή ο Μπραμς περιστασιακά ενσωμάτωναν λαϊκές μελωδίες στα έργα τους, η συστηματική μελέτη και αναγνώριση αυτής της μουσικής δεν ήρθε παρά τον 20ό αιώνα. Ο Ούγγρος συνθέτης Μπέλα Μπάρτοκ υπήρξε πρωτοπόρος αυτής της κατεύθυνσης, συλλέγοντας δημοτική μουσική από την Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Σερβία, Σλοβακία και Κροατία. Σίγουρα η εφεύρεση του φωνόγραφου βοήθησε στην καταγραφή και συστηματική μελέτη αυτού του υλικού, το οποίο ο Μπάρτοκ χρησιμοποίησε συχνά στις συνθέσεις του, συνδυάζοντάς το δημιουργικά με τη σύγχρονη μουσική γλώσσα.

Ανάλογες προσπάθειες να καταγραφούν οι τοπικές μουσικές παραδόσεις έγιναν σε πολλές χώρες, όπως στην Ισπανία, τη Φινλανδία ή την Αγγλία. 

• Ο Μπέλα Μπάρτοκ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• Η εφεύρεση του φωνόγραφου βοήθησε στην πιστή καταγραφή των δημοτικών μελωδιών από τον Μπάρτοκ και τον Κοντάγυ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[Holst statue, shutterstock modern]

 

 [Holst, the planets, Jupiter]

Χρηστική μουσική και Νέα αντικειμενικότητα

Μια άλλη προσπάθεια των συνθετών να πλησιάσουν το κοινό ήταν η λεγόμενη «χρηστική» μουσική (γερμανικά Gebrauchsmusik), μουσική δηλ. υψηλής ποιότητας που προοριζόταν για ερασιτέχνες μουσικούς ή νέους εκτελεστές. Στο ίδιο κλίμα αναπτύχθηκε και το ρεύμα της Νέας απλότητας ή αντικειμενικότητας, με έμφαση στις πιο απλές μελωδίες και στη διατονική γλώσσα, αλλά και στην τζαζ και τη χορευτική μουσική. Η Όπερα της πεντάρας του Κουρτ Βάιλ (με κείμενο του Μπέρτολτ Μπρεχτ) είναι ένα από τα πολλά έργα αυτού του Γερμανού συνθέτη που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.

 [Μπέντζαμιν Μπρίττεν, Απλή Συμφωνία, έργο 4 (Εύθυμο φινάλε).

Καμεράτα – Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής. Μουσική διεύθυνση: Κρίστοφερ Γουώρρεν-Γκρην. Ημ/νία συναυλίας 17/10/04] [Η Απλή Συμφωνία είναι ένα νεανικό έργο του Άγγλου Μπέντζαμιν Μπρίττεν. Ο ίδιος έγραψε και τον Οδηγό ορχήστρας για νέους, ένα μουσικό έργο με εκπαιδευτικό σκοπό.]

 

Μουσική για το λαό: ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός της Σοβιετικής Ένωσης

Με τη Ρωσική Επανάσταση, και κυρίως αφού ανέλαβε ο Στάλιν την εξουσία το 1929, η Σοβιετική Ένωση προωθούσε την τέχνη που πρόβαλλε τις θετικές πλευρές του σοσιαλισμού, αναδείκνυε τις επαναστατικές ιδεολογίες και τους ήρωες της επανάστασης και ήταν κατανοητή από το λαό. Αυτή η προσέγγιση ονομάστηκε «σοσιαλιστικός ρεαλισμός» και στη μουσική είχε σαν συνέπεια την απαγόρευση των μοντερνιστικών τάσεων, που θεωρούνταν εκφράσεις αστικής ιδεολογίας και παρακμής. Αντίθετα, η μουσική όφειλε να είναι απλή, μελωδική, με αναφορές στη δημοτική παράδοση και να έχει πατριωτικά θέματα. Για να επιβιώσουν, συνθέτες όπως ο Σεργκέι Προκόφιεβ και ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς ήταν αναγκασμένοι ή να εγκαταλείψουν τη χώρα τους ή να συνθέτουν μουσική αποδεκτή από το Κόμμα. Η μουσική των μοντερνιστών καταδικάστηκε επίσης και στην ανερχόμενη ναζιστική Γερμανία, εκεί όμως κατηγορούμενη ως εκφραστής της μπολσεβίκικης ιδεολογίας! Ο ναζιστικός ολοκληρωτισμός ανάγκασε πολλούς συνθέτες, όπως ο Άρνολντ Σαίνμπεργκ, ο Κουρτ Βάιλ (Kurt Weill, 1900-1950) ή ο Πάουλ Χίντεμιτ (Paul Hindemith, 1895-1963), να βρουν καταφύγιο στην Αμερική.

• Μπολσεβίκος

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• Ο Βλαντιμίρ Λένιν απευθύνεται στα πλήθη στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας τον Οκτώβριο του 1917

 

Εικόνα

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ζήτω η τζαζ!

Μετά το 1920 η τζαζ μουσική είχε κατακτήσει την Ευρώπη. Αλλά αν για τους Ευρωπαίους συνθέτες η τζαζ ήταν μόδα ή ασκούσε τη γοητεία του διαφορετικού, για πολλούς Αμερικανούς η ενσωμάτωση της τζαζ αποτέλεσε ένα μέσο να δηλώσουν την εθνική ταυτότητα των έργων τους, ειδικά μετά την οικονομική κρίση του ’30. Οι τίτλοι πολλών συνθέσεων, όπως η Γαλάζια Ραψωδία (Rhapsody in Blue) του Τζωρτζ Γκέρσουιν (George Gershwin, 1898-1937), δηλώνουν αυτή την τάση. Το ίδιο συμβαίνει με τους σκοπούς από την Άγρια Δύση ή την παραδοσιακή μουσική που ενσωμάτωσε ο Άαρον Κόπλαντ (Aaron Copland, 1900-1990) στα μπαλέτα Billy the Kid και Άνοιξη στα Απαλάχια (Appalachian Spring), αντίστοιχα.  

• O Τζωρτζ Γκέρσουιν ©

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• Ο συνθέτης Άαρον Κόπλαντ (πίσω) και ο μαέστρος, και συνθέτης του περίφημου West Side Story, Λέοναρντ Μπερνστάιν ©