Ο Μεσαίωνας με μια ματιά
Χίλια χρόνια ζυμώσεων και αλλαγών, από την κατάρρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας τον 5ο μ.Χ. αιώνα μέχρι περίπου τα μισά του 15ου αιώνα (η άλωση της Κωνσταντινουπόλεως το 1453 ίσως είναι ένα βολικό όριο), χαρακτηρίζουν την εποχή που ονομάζουμε Μεσαίωνα. Την περίοδο αυτή, η μουσική είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Eκκλησία, καθώς οι περισσότεροι μουσικοί εκπαιδεύονται ως ψάλτες και κατέχουν ιερατικά αξιώματα. Στα εργαστήρια αντιγραφής χειρογράφων των μοναστηριών, οι μοναχοί βρίσκουν τρόπους να καταγράψουν τις θρησκευτικές μελωδίες, τα Γρηγοριανά μέλη, επινοώντας έτσι διάφορα συστήματα μουσικής γραφής ή σημειογραφίας. Αλλά και έξω από τα τείχη των μοναστηριών, στα κάστρα, στα χωράφια και στους δρόμους των πόλεων, ακούγεται μουσική, που όμως στο μεγαλύτερο μέρος της δεν καταγράφτηκε. Από τη μια, περιπλανώμενοι ζογκλέρ διασκεδάζουν ιππότες, βασιλιάδες και αστούς τραγουδώντας, χορεύοντας ή κάνοντας ακροβατικά. Από την άλλη, τροβαδούροι και τρουβέροι —ποιητές-μουσικοί ευγενικής καταγωγής— συχνάζουν στις βασιλικές αυλές και εξυμνούν με τα πρωτότυπα τραγούδια τους τις αρετές του ιπποτισμού, αλλά και τον ιδανικό έρωτα (fin’amors).
Μέχρι τον 11ο περίπου αιώνα η μουσική, θρησκευτική και κοσμική, είναι μονοφωνική, αποτελείται δηλαδή από μία μόνο μελωδία. Θέλοντας να προσδώσουν μεγαλοπρέπεια στις θρησκευτικές Aκολουθίες, οι μουσικοί προσθέτουν μια δεύτερη ή και τρίτη μελωδία πάνω από το προϋπάρχον Γρηγοριανό μέλος, επινοώντας έτσι την πολυφωνία, πάνω στην οποία στηρίχτηκε όλη η δυτικοευρωπαϊκή μουσική. Οι ευφάνταστοι τρόποι που συνδυάζονται οι διάφορες μελωδίες οδηγούν σε νέα μουσικά είδη, όπως το μοτέτο, και στην καινούρια μουσική τέχνη του 14ου αιώνα, την Ars Nova. Μεγάλες εφευρέσεις όπως η τυπογραφία, η ίδρυση των πρώτων πανεπιστημίων, αλλά και η ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο βάζουν τα θεμέλια για τον σύγχρονο κόσμο, όπως τον ξέρουμε σήμερα.
Γρηγοριανό μέλος (Gregorian chant ή plainchant)
Το ρεπερτόριο των μονοφωνικών εκκλησιαστικών ύμνων που ψάλλονταν στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.
ζογκλέρ (jongleurs)
Περιπλανώμενοι διασκεδαστές του Μεσαίωνα.
τροβαδούροι και τρουβέροι
Από το ρήμα trobar, δηλ. ψάχνω, επινοώ, βρίσκω. Ποιητές και συνθέτες μονοφωνικών τραγουδιών στη Νότια και Βόρεια Γαλλία αντίστοιχα, που έδρασαν τον 12ο και 13ο αιώνα.
ιδανικός έρωτας (γαλλ. fin’ amors ή fine amour)
Λογοτεχνική επινόηση του Μεσαίωνα με θέμα την εξιδανικευμένη αγάπη ενός ιππότη για την κυρά του, την οποία λατρεύει από απόσταση.
μονοφωνία (monophony)
Μία ή περισσότερες φωνές που παίζουν ή τραγουδούν ταυτόχρονα την ίδια μελωδία.
πολυφωνία (polyphony)
Ο συνδυασμός δύο ή περισσότερων ανεξάρτητων μελωδικών γραμμών (φωνών) ίσης σημασίας. Από τον 12ο αιώνα μέχρι την περίοδο Μπαρόκ η μουσική είναι πολυφωνική.
μοτέτο
Θρησκευτική πολυφωνική σύνθεση πάνω σε λατινικό κείμενο (εκτός των κειμένων της Λειτουργίας). Μετά τον 16ο αιώνα χαρακτηρίζονται ως μοτέτα και θρησκευτικές συνθέσεις με κείμενο στην καθομιλουμένη.
Αρς Νόβα (Ars Nova)
Νέα Τέχνη (σε σύγκριση με την Αρς Αντίκουα), η γαλλική μουσική του 14ου αιώνα, που χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη ρυθμική ευελιξία και πολυπλοκότητα.