Ιππότες, τραγούδια και ιδανικοί έρωτες

Η μεσαιωνική ζωή ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή. Λίγοι ευγενείς είχαν στην κατοχή τους μεγάλες εκτάσεις ή φέουδα, που τους τα παραχωρούσε ο βασιλιάς, και τα οποία έπρεπε να προστατεύουν από άλλους ευγενείς με διαρκείς πολέμους. Γι’ αυτό συγκέντρωναν γύρω τους ιππότες, στρατιώτες δηλαδή που είχαν τα μέσα να συντηρήσουν ένα άλογο, μια πανοπλία και έναν υπηρέτη. Όταν δεν πολεμούσαν, οι ιππότες πήγαιναν για κυνήγι ή έπαιρναν μέρος σε ιπποτικούς αγώνες, το πιο θεαματικό κομμάτι των οποίων ήταν η κονταρομαχία. Στα χωράφια δούλευαν σκληρά οι χωρικοί, που ήταν δουλοπάροικοι, δηλαδή ανήκαν στον κύριό τους και δεν μπορούσαν να απομακρυνθούν από την περιοχή. Στον ύστερο Μεσαίωνα (μετά τον 11ο αιώνα), καθώς οι συνθήκες ζωής βελτιώθηκαν και το εμπόριο ανθούσε, άρχισαν να αναπτύσσονται οι πόλεις, στις οποίες συγκεντρώνονταν τεχνίτες από διάφορες ειδικότητες. Αυτοί οργανώνονταν σε συντεχνίες και πουλούσαν την πραμάτεια τους στις πολύβουες αγορές των πόλεων. Στο κέντρο κάθε πόλης χτιζόταν ένας επιβλητικός καθεδρικός ναός από πέτρα, διακοσμημένος με ανάγλυφες συμβολικές παραστάσεις. Οι ναοί αυτοί είχαν και σχολές (τις maitrîses), όπου οι μαθητευόμενοι μουσικοί μάθαιναν γραμματική, ρητορική, τραγούδι, αλλά και την τέχνη της σύνθεσης κοντά σε έναν έμπειρο δάσκαλο.

• Ιππότες σε κονταρομαχία. Η κονταρομαχία ήταν το πιο θεαματικό κομμάτι των ιπποτικών αγώνων.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• Ο καθεδρικός ναός της Παναγίας των Παρισίων, Notre Dame. Η Παναγία των Παρισίων άρχισε να χτίζεται το 1160 και χρειάστηκε σχεδόν 100 χρόνια για να τελειώσει. Οι καθεδρικοί ναοί έγιναν κέντρα γνώσης, κάτι που παλαιότερα διεκδικούσαν τα μοναστήρια.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• Ο καθεδρικός ναός στην πόλη Σαρτρ της Γαλλίας.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Διασκεδάζοντας το κοινό

Οι σκληρές συνθήκες διαβίωσης απαιτούσαν και διασκέδαση. Περιπλανώμενοι διασκεδαστές, οι ζογκλέρ (jongleurs), τραγουδούσαν, χόρευαν, έπαιζαν όργανα, έκαναν ταχυδακτυλουργικά και ακροβατικά ή επιδείκνυαν εκπαιδευμένα ζώα. Θεωρούνταν περιθωριακοί και εκτός από αναπαραστάσεις και περιγραφές δεν έχει σωθεί τίποτα από την τέχνη τους. Από τον 11ο μέχρι τον 13ο αιώνα μια κατηγορία σπουδαστών και περιθωριακών κληρικών, οι γολιάρδες (goliards), έγραψαν λατινικά ποιήματα και μουσική που εξυμνούσαν τη ζωή, τον εφήμερο έρωτα, το μεθύσι, αλλά και σατίριζαν τη μοναστική ζωή. Ξέρουμε τα τραγούδια τους, γιατί ήταν μορφωμένοι και κατέγραψαν τους στίχους και τις μελωδίες τους, που συγκεντρώθηκαν σε μια συλλογή γνωστή ως Κάρμινα Μπουράνα (Carmina Burana, δηλαδή τραγούδια από το Μπόυρεν της Βαυαρίας). Μερικά από αυτά τα διασκεύασε ο συνθέτης Καρλ Ορφ (Carl Orff) τον 20ό αιώνα.

• Ζογκλέρ και μουσικοί. Από χειρόγραφο του 12ου αιώνα ©. Αυτή η μικρογραφία που στολίζει τη σελίδα του χειρογράφου δείχνει τρεις ζογκλέρ και μερικά από τα εργαλεία της τέχνης τους. Όπως συνηθιζόταν, η μικρογραφία απέδιδε το πρώτο γράμμα του κειμένου (εδώ το “S”).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ιδανική αγάπη ή το παράπονο του εραστή

Στους βασιλικούς γάμους, στα βαφτίσια, στα δείπνα και τα συμπόσια, οι ευγενείς του 12ου και 13ου αιώνα διασκέδαζαν με τα κόλπα των ζογκλέρ, αλλά και με τα εξευγενισμένα τραγούδια των τροβαδούρων (στη Νότια Γαλλία), των τρουβέρων (στη Βόρεια Γαλλία) και των ερωτοτραγουδιστών  (Minnesinger στη Γερμανία). Αυτοί ήταν ποιητές-μουσικοί, ευγενικής τις περισσότερες φορές καταγωγής, που έγραφαν τα δικά τους ποιήματα και τα μελοποιούσαν. Συνήθως είχαν κοντά τους έναν «μενεστρέλο» ή έναν ζογκλέρ που εκτελούσε τα τραγούδια. Ανάμεσα στους ξακουστούς τρουβέρους ήταν και ο Άγγλος βασιλιάς Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος, ο περίφημος Αντάμ ντε λα Αλ (Adam de la Halle, περ. 1240-1288), ο Μπερνάρ ντε Βενταντόρν (Bernart de Ventadorn, περ. 1130-1200), αλλά και πολλές γυναίκες, όπως η Κοντέσα ντε Ντία (Comtessa de Dia). Τα πιο συχνά θέματα ήταν ο ιδανικός έρωτας (fin’amors) και ο ιπποτισμός. Οι χαρές και οι λύπες του ιδανικού έρωτα (ενός έρωτα από απόσταση, συνήθως για μια παντρεμένη), το ειδύλλιο ενός ιππότη και μιας βοσκοπούλας ή ο αποχωρισμός του ιππότη και της κυράς του το ξημέρωμα ήταν καθιερωμένες κατηγορίες ερωτικών τραγουδιών. Όπως επίσης πολύ συνηθισμένες ήταν οι εξιστορήσεις των ανδραγαθημάτων ενός ιππότη —σε μακροσκελή ποιήματα γνωστά σαν τραγούδια ανδρείας (chanson de geste)— ή οι θρήνοι για το χαμό του. Τα τραγούδια των τροβαδούρων και των τρουβέρων είχαν πολλές στροφές, αλλά η μουσική ήταν περίπου ίδια για κάθε στροφή. Υπήρχε και συνοδεία από όργανα, αλλά όπως με όλες τις μεσαιωνικές πηγές, η μουσική για τα όργανα δεν έχει καταγραφεί.

Ο ιδανικός έρωτας υπήρξε η αφετηρία για μεγάλα λογοτεχνικά έργα (χωρίς μουσική), τις ρομάνς ή ρομάντσες (romances), όπως το Τριστάνος και Ιζόλδη και το ανατρεπτικό Ρομάντσο του ρόδου (Roman de la rose). Πολλές μεσαιωνικές ρομάντσες αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για συγγραφείς και συνθέτες του 19ου αιώνα (του Ρομαντισμού). Ο Βάγκνερ π.χ. έγραψε μια μεγάλη όπερα πάνω στη μεσαιωνική ιστορία του Τριστάνου και της Ιζόλδης.

• Μεσαιωνικό κάστρο στη Νότια Γαλλία. Από τις αυλές της Νότιας Γαλλίας ξεκίνησαν οι πρώτοι τροβαδούροι.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• Τραγούδι, βιολί και φορητό όργανο ©. Παρόλο που τα όργανα τις περισσότερες φορές συνόδευαν το τραγούδι, δεν έχει σωθεί η μουσική που έπαιζαν.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• Μικρογραφία με τον ιππότη Τριστάνο και την πριγκίπισσα Ιζόλδη. Αυτή η ρομάνς του 12ου αιώνα υπήρξε πιθανόν η έμπνευση για άλλους «ρομαντικούς» έρωτες, όπως του ιππότη Λάνσελοτ και της Γκουίνεβηρ στην ιστορία του βασιλιά Αρθούρου.