Η Κλασική περίοδος με μια ματιά
Versailles, Musee du chateau. © 2010 White Images/Scala, Florence
Λίγες μόνο δεκαετίες διαμορφώνουν την περίοδο που στη μουσική ιστορία την ονομάζουμε Κλασική (από το 1730 μέχρι το 1810 περίπου). Σε αυτή την περίοδο όμως έδρασαν τρεις από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών, ο Χάυντν, ο Μότσαρτ και ο Μπετόβεν, που έζησαν μεγάλο μέρος της ζωής τους στο σημαντικότερο μουσικό κέντρο του 18ου αιώνα, τη Βιέννη. Σημαντικές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές προκαλεί το κίνημα του Διαφωτισμού, που επικεντρώνεται στις ιδέες της ισότητας, των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της κοινωνικής αναδιάρθρωσης προς όφελος των πολλών. Η Γαλλική Επανάσταση και η Διακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας και των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου είναι τα άμεσα αποτελέσματα των ιδεών αυτών. Μεγάλοι επιστήμονες οδηγούν με τις εφευρέσεις τους στη Βιομηχανική Επανάσταση, συνέπεια της οποίας ήταν η οικονομική ανάπτυξη, που βοήθησε στην άνοδο της μεσαίας τάξης. Τώρα οι συνθέτες απευθύνονται όχι μόνο στην αριστοκρατία, αλλά σε ευρύτερο κοινό, που θέλει και έχει την οικονομική δυνατότητα να πηγαίνει σε συναυλίες, να αγοράζει παρτιτούρες και να μαθαίνει μουσικά όργανα. Η αλλαγή στη σχέση συνθέτη-κοινού αλλά και οι ιδέες του Διαφωτισμού έγιναν αφορμή να αναπτυχθούν νέα μουσικά είδη, όπως το κουαρτέτο εγχόρδων, η συμφωνία και η κωμική όπερα. Ο ομοφωνικός τρόπος σύνθεσης που διαμορφώθηκε στη διάρκεια της Μπαρόκ εποχής και η σύγχρονη προτίμηση για γρήγορες αντιθέσεις και ποικιλία συντέλεσαν στη δημιουργία ενός συγκεκριμένου τρόπου οργάνωσης του μουσικού υλικού, τη μορφή σονάτας. Μέσα από το έργο του Μπετόβεν η μουσική οδηγείται στη Ρομαντική περίοδο και έτσι ο Μπετόβεν θεωρείται ο τελευταίος από τους κλασικούς συνθέτες και ο πρώτος από τους ρομαντικούς.
Κάνε κλικ στις παρακάτω επιλογές για να γνωρίσεις από κοντά τη μουσική του Χάυντν, του Μότσαρτ και του Μπετόβεν, να ακούσεις μουσική ή να παίξεις παιχνίδια. Και μην ξεχάσεις να ανοίξεις τον ήχο!
Υπ’ ατμόν! Εφευρέτες, εξερευνητές, επαναστάτες, διανοητές
Από τη μεγαλοπρέπεια και την υπερβολή στην απλότητα και τη φυσικότητα
Πανούργοι υπηρέτες - εξαπατημένοι αφέντες: η άνοδος της κωμικής όπερας
Πολλές «επαναστάσεις» χαρακτηρίζουν τον 18ο αιώνα, όλες σημαδεμένες από αιματηρές συγκρούσεις και σημαντικές κοινωνικές ανακατατάξεις. Η Βιομηχανική Επανάσταση δηλώνει τις οικονομικές αλλαγές που έφερε η χρήση μηχανών στον τρόπο παραγωγής αγαθών. Ξεκινώντας από τα υφαντουργεία της Αγγλίας, οι μηχανές χρησιμοποιήθηκαν σε πολλούς τομείς, ακόμη και στην κατασκευή μουσικών οργάνων. Άντρες, γυναίκες και παιδιά δούλευαν στα εργοστάσια, συχνά κάτω από άθλιες συνθήκες. Η τελειοποίηση της ατμομηχανής από τον Τζέιμς Βατ οδήγησε και στην κατασκευή τρένων και ατμόπλοιων, που μετέφεραν τα αγαθά πιο γρήγορα από το ένα μέρος στο άλλο και βελτίωσαν την επικοινωνία και τα ταξίδια.
Η Αγγλία κρατούσε τα ηνία στην παγκόσμια παραγωγή υφασμάτων.
Πνευματικό κίνημα του 18ου αιώνα που πρέσβευε τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, αξιώνοντας αλλαγές στους πολιτικοκοινωνικούς θεσμούς, την οικονομία, την εκπαίδευση και την Εκκλησία προς όφελος όλων των ανθρώπων. Για τους διαφωτιστές όλοι οι άνθρωποι έχουν από τη φύση κάποια δικαιώματα, όπως το δικαίωμα της ζωής, της ισότητας, της ιδιοκτησίας, της ελεύθερης σκέψης και έκφρασης. Οι ιδέες αυτές ξεκίνησαν από την Αγγλία αλλά βρήκαν ιδιαίτερη απήχηση στη Γαλλία. Γάλλοι διαφωτιστές (Ντιντερό και Ντ’ Aλαμπέρ) συγκέντρωσαν όλες τις γνώσεις της εποχής για τις επιστήμες, τις τέχνες, τα επαγγέλματα, αλλά και τις απόψεις του Διαφωτισμού, σε ένα μεγάλο βιβλίο, την Εγκυκλοπαίδεια, ενώ ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ έγραψε το Κοινωνικό Συμβόλαιο στο οποίο εξηγεί τις υποχρεώσεις του κράτους απέναντι στους πολίτες.
Τη μια στιγμή έκανε σκανταλιές και φάρσες και την άλλη καθόταν στο τσέμπαλο και έπαιζε σαν επαγγελματίας μουσικός. Αυτό το παιδί-θαύμα από το Ζάλτσμπουργκ πέρασε τα νεανικά του χρόνια ταξιδεύοντας σε όλη την Ευρώπη σε αναζήτηση του κατάλληλου ευγενή-προστάτη που θα του εξασφάλιζε ένα σίγουρο εισόδημα. Αυτό δεν έγινε ποτέ, και έτσι από το 1781 ο Μότσαρτ εγκαταστάθηκε στη Βιέννη, όπου κέρδιζε το ψωμί του δίνοντας συναυλίες (θεωρούνταν ο καλύτερος πιανίστας στην πόλη), γράφοντας όπερες κατόπιν παραγγελίας και διδάσκοντας. Παρόλο που κέρδιζε αρκετά χρήματα, αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα και συχνά εκλιπαρούσε τους πλούσιους φίλους του για δανεικά. Σίγουρα ξόδευε πολλά, γιατί του άρεσε να διασκεδάζει δίνοντας μεγάλες δεξιώσεις αλλά και γιατί η υγεία του, καθώς και της γυναίκας του Κονστάντσε, ήταν εύθραυστη. Ο Μότσαρτ πέθανε μόλις 35 ετών, αλλά άφησε πάνω από 600 έργα, δηλ. πολύ περισσότερα από άλλους συνθέτες που πέθαναν σε μεγάλη ηλικία.
Μια σύνθεση που έγραψε ο Μότσαρτ μια μέρα πριν από τα πέμπτα του γενέθλια (26 Ιανουαρίου 1761)!
Παρόλο που το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το πέρασε στην υπηρεσία των ευγενών Εστερχάζυ, ο Χάυντν ήταν τυχερός γιατί δεν γνώρισε την οικονομική ανασφάλεια άλλων μουσικών, όπως ο Μότσαρτ. Επιπλέον είχε στη διάθεσή του καλούς μουσικούς, τραγουδιστές και μια μεγάλη ορχήστρα και έτσι μπορούσε να πειραματίζεται και να ακούει τα έργα του. Όπως έλεγε και ο ίδιος, ζώντας στην απομόνωση της αριστοκρατικής αυλής «αναγκάστηκα να γίνω πρωτότυπος». Ο Χάυντν έγινε φίλος με τον νεαρό Μότσαρτ, τον οποίο θεωρούσε τον καλύτερο μουσικό που γεννήθηκε ποτέ. Ο ίδιος δεν απέκτησε ποτέ παιδιά, αλλά ήταν τόσο ευγενής και αγαπητός που οι μαθητές του τον αποκαλούσαν «μπαμπά Χάυντν».
Μετακόμισε στη Βιέννη από τη γενέτειρά του Βόννη στα 22 του χρόνια, το 1792. Ο Μότσαρτ μόλις είχε πεθάνει, αλλά εντωμεταξύ είχε εγκατασταθεί στη Βιέννη ο πιο διάσημος μουσικός της εποχής, ο Χάυντν. Ο Μπετόβεν έγινε μαθητής του Χάυντν για δύο περίπου χρόνια, αλλά δεν ήταν τόσο ευχαριστημένος με τον δάσκαλό του, που τον θεωρούσε «ξεπερασμένο». Καθιερώθηκε στη Βιέννη αρχικά σαν ένας γεμάτος πάθος πιανίστας και κέρδισε την υποστήριξη πολλών αριστοκρατών, στους οποίους συχνά αφιέρωνε τα έργα του. Σε ηλικία περίπου 30 ετών άρχισε να χάνει την ακοή του, πράγμα που του προκάλεσε ανασφάλεια και κατάθλιψη. Άρχισε να απομονώνεται και να συνθέτει περισσότερο, μια που ήταν πια δύσκολο να διδάσκει ή να διευθύνει. Οι συνθέσεις του έγιναν πολύπλοκες και μεγαλειώδεις, εκφράζοντας τις φιλελεύθερες απόψεις του. Το 1818 ήταν τελείως κουφός, αλλά η φήμη του ήταν μεγάλη, όπως και η αναγνώρισή του από το κοινό και τους ομοτέχνους του. Καθώς ο Μπετόβεν δεν υπηρέτησε ποτέ στην αυλή κάποιου ευγενή και έγραψε μουσική που εξέφραζε τις δικές του αντιλήψεις, όπως η πίστη στην ελευθερία και την ισότητα των ανθρώπων, προετοίμασε το έδαφος για τον ερχομό της Ρομαντικής περιόδου, όπου στο επίκεντρο της τέχνης βρίσκεται ο ίδιος ο καλλιτέχνης και η έκφραση των προσωπικών του συναισθημάτων και ιδεών.
μορφή (φόρμα) σονάτας
Τρόπος οργάνωσης του μουσικού υλικού, που βασίζεται στην αντίθεση μελωδιών και τονικοτήτων. Περιλαμβάνει τρία μέρη: την έκθεση, την επεξεργασία και την επανέκθεση του θεματικού υλικού. Στην Κλασική και Ρομαντική περίοδο τα πρώτα μέρη στα κουαρτέτα, τις συμφωνίες και τις σονάτες είναι συνήθως σε μορφή (φόρμα) σονάτας.
Δηλώνει ομάδα από τέσσερα έγχορδα (δύο βιολιά, βιόλα και τσέλο) αλλά και ένα είδος σύνθεσης που αποτελείται από τέσσερα συνήθως μέρη και προορίζεται να παιχτεί από την ομάδα αυτή.
Μεγάλο έργο για ορχήστρα χωρίς σολίστες, συνήθως σε τέσσερα μέρη.