Ο μουσικός σαν «ελεύθερος επαγγελματίας»
Η αύξηση του πληθυσμού των πόλεων και η άνοδος της μεσαίας τάξης που ακολούθησαν τη Βιομηχανική Επανάσταση δημιούργησαν ένα καινούργιο κοινό που ενδιαφερόταν και είχε την οικονομική άνεση να ασχοληθεί με τη μουσική. Το κοινό αυτό μπορούσε να πληρώσει το εισιτήριο μιας δημόσιας συναυλίας, έναν δάσκαλο για μαθήματα μουσικής, ή να διαθέσει κάποια χρήματα για να αγοράσει παρτιτούρες που στη συνέχεια θα μελετούσε και θα έπαιζε σε μια φιλική συνάθροιση στο σπίτι. Έτσι αυξήθηκαν οι δυνατότητες του μουσικού-συνθέτη να βγάλει χρήματα. Αντί να υπηρετεί αποκλειστικά έναν ευγενή ή μια εκκλησία, ο μουσικός μπορεί τώρα να διδάξει, να γράψει έργα για να εκδοθούν, να συνθέσει κατόπιν παραγγελίας ή να δώσει συναυλίες. Η πορεία των τριών μεγάλων συνθετών της Κλασικής εποχής δείχνει καθαρά αυτή την μετάβαση: ο Χάυντν πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην υπηρεσία των Εστερχάζυ, ο Μότσαρτ, παρόλο που προσπάθησε να μπει στην υπηρεσία κάποιου αριστοκράτη, κέρδιζε τα προς το ζην κυρίως σαν «ελεύθερος επαγγελματίας», και ο Μπετόβεν, παρά τους πλούσιους φίλους και θαυμαστές του, δεν είχε ποτέ του πάτρωνα.
- Haydn, Mozart Beethoven Την εποχή των Χάυντν, Μότσαρτ και Μπετόβεν οι συνθέτες άρχισαν σιγά σιγά να ξεκόβουν από το σύστημα της πατρωνίας και να ζουν σαν «ελεύθεροι επαγγελματίες».
- Η είσοδος στο παλάτι των Εστερχάζυ. Στο παλάτι των Εστερχάζυ στο Άιζενστατ, ο Χάυντν υπηρέτησε σαν μουσικός το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του.
Καινούργιο κοινό, καινούργια μουσικά είδη
Έτσι αναπτύχθηκαν καινούργια μουσικά είδη κατάλληλα για τους ερασιτέχνες εκτελεστές της μεσαίας και της ανώτερης τάξης. Πολύ συνηθισμένες ήταν οι σονάτες για πληκτροφόρο και ένα μελωδικό όργανο όπως βιολί, βιόλα, τσέλο ή φλάουτο. Το τσέμπαλο αντικαταστάθηκε από το πιο εκφραστικό πιανοφόρτε (σημαίνει σιγά-δυνατά), που μπορούσε εύκολα να αυξομειώσει την ένταση του παιξίματος αποδίδοντας και τις ενδιάμεσες αποχρώσεις.
- Παίζοντας μουσική σε φιλική συγκέντρωση ©.
- Πιάνο από σπίτι. Οι τεχνολογικές εξελίξεις επηρέασαν και τους κατασκευαστές μουσικών οργάνων, οι οποίοι χρησιμοποίησαν τα νέα μέσα για να αυξήσουν την παραγωγή τους ή να βελτιώσουν τις δυνατότητές τους. Αντί για λίγα πιάνα το χρόνο, οι κατασκευαστές μπορούσαν γύρω στο 1800 να κατασκευάζουν μερικές εκατοντάδες. Έτσι η τιμή τους έπεσε και το πιάνο μπήκε στα καλά μεσοαστικά σπίτια. Αλλά και η ένταση και οι ηχητικές δυνατότητες των πιάνων αυξήθηκαν πολύ όταν οι κατασκευαστές άρχισαν να χρησιμοποιούν μεταλλικό σκελετό και άλλες τεχνολογικές καινοτομίες.
- Το τραπεζοειδές πιάνο. Βιεννέζικο πιάνο από τον κατασκευαστή André Stein, περ. 1825. Το τραπεζοειδές σχήμα μιμείται το σχήμα του κλαβίχορδου
Μουσική με την παρέα
Πιο σημαντικό όμως ήταν το κουαρτέτο εγχόρδων, δηλ. μουσική για τέσσερα έγχορδα (δύο βιολιά, βιόλα και τσέλο) που προοριζόταν για εκτέλεση στο σπίτι, για την ευχαρίστηση των ίδιων των εκτελεστών και της παρέας τους. Ο συνθέτης που καθιέρωσε το είδος αυτό ήταν ο Χάυντν, που γι’ αυτό ονομάστηκε και «πατέρας του κουαρτέτου». Τα κουαρτέτα του Χάυντν είναι σαν διάλογοι ανάμεσα σε τέσσερα άτομα, γεμάτοι πνεύμα και χιούμορ.
Συνθέτες-εκτελεστές και δημόσιες συναυλίες
Οι ίδιοι οι συνθέτες, για να επιδείξουν το ταλέντο τους και σαν εκτελεστές, έπαιζαν τα έργα τους στις όλο και συχνότερες δημόσιες συναυλίες. Ένα από τα είδη που προτιμούσαν ήταν το κοντσέρτο, και ειδικά το σόλο κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα (οι συνθέτες έχουν αρχίσει σιγά σιγά να εγκαταλείπουν το μπαρόκ κοντσέρτο γκρόσο). Ο συνθέτης, που έπαιζε και το μέρος του πιάνου, είχε τη δυνατότητα να δείξει τη δεξιοτεχνία του ειδικά στα σημεία που ονομάζονταν καντέντσες. Εκεί η ορχήστρα σταματούσε να παίζει και ο σολίστας αυτοσχεδίαζε ένα δεξιοτεχνικό πέρασμα. Ο Μότσαρτ έγραψε πολλά κοντσέρτα για πιάνο, τα οποία έπαιζε στις περιοδείες του σαν παιδί- θαύμα. Το ίδιο έκανε και ο Μπετόβεν. Σε ένα από τα κοντσέρτα του μάλιστα, το «Αυτοκρατορικό», η μουσική ξεκινά με την καντέντσα αντί για την ορχήστρα. Αυτή ήταν μια από τις πολλές καινοτομίες που εισήγαγε ο Μπετόβεν.
- Το παλιό αυλικό θέατρο της Βιέννης, 1784 ©. Στο θέατρο αυτό ο Μότσαρτ οργάνωσε πολλές φορές τις δικές του συναυλίες.
Performer Pages Peter Bradley-Fulgoni (piano)
Performers Sinfonia of Leeds, David Greed (conductor)
Publisher Info. Peter Bradley-Fulgoni
Copyright
Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 4.0
Misc. Notes Recorded at the Clothworkers' Centenary Concert Hall (Leeds University) on April 2nd 2006.
Συμφωνία: ένα καινούργιο είδος για ορχήστρα
Εκτός από τα κοντσέρτα, ένα άλλο σημαντικό είδος για ορχήστρα που παιζόταν στις δημόσιες και ιδιωτικές συναυλίες τον 18ο αιώνα ήταν η συμφωνία. Οι πρώτες συμφωνίες γράφτηκαν από συνθέτες που ζούσαν στο Μιλάνο, ο πιο σημαντικός από τους οποίους ήταν ο Τζιοβάννι Μπατίστα Σαμμαρτίνι (Giovanni Battista Sammartini, 1701-1775). Από την Ιταλία η συμφωνία εξαπλώθηκε βόρεια στην Αυστρία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Αγγλία. Το πιο διάσημο κέντρο συμφωνικής μουσικής ήταν η αυλή του Μάνχαϊμ στη Γερμανία, όπου ο συνθέτης Γιόχαν Στάμιτς (Johann Stamitz, 1717-1757) είχε οργανώσει μια εξαιρετικά πειθαρχημένη ορχήστρα που έγινε ξακουστή για τα ηχητικά εφέ της. Το σταδιακό κρεσέντο από τα έγχορδα, δηλ. το πέρασμα από μαλακό (piano) σε δυνατό (forte) άκουσμα, ή οι απότομες αλλαγές στην ένταση (ξαφνικά από πολύ σιγά σε πολύ δυνατά) εντυπωσίαζαν τα ακροατήρια της εποχής.
Χάυντν, ο «πατέρας της συμφωνίας»
Στην αρχή οι συμφωνίες είχαν τρία μέρη, ένα πρώτο γρήγορο, το δεύτερο αργό και το τρίτο ακόμη πιο γρήγορο από το πρώτο. Σταδιακά οι συνθέτες άρχισαν να προσθέτουν και ένα τέταρτο μέρος μεταξύ του αργού και του τελευταίου γρήγορου. Αυτή τη δομή την καθιέρωσε ο Χάυντν με τις περίπου 106 συμφωνίες του! Δίκαια ονομάστηκε, εκτός από «πατέρας του κουαρτέτου», και «πατέρας της συμφωνίας». Πολλές από τις συμφωνίες του Χάυντν έχουν τίτλους όπως «Η στρατιωτική», «Το ρολόι», «Η βασίλισσα» ή «Η έκπληξη». Σε μερικές από τις τελευταίες συμφωνίες του ο Χάυντν ενσωματώνει και λαϊκούς σκοπούς από τη Σλοβενία και την Κροατία, τους οποίους θυμόταν από τα νεανικά του χρόνια.
Οι συμφωνίες του Μπετόβεν
Ο Μότσαρτ έγραψε και αυτός πολλές συμφωνίες, τουλάχιστον 49, ενώ ο Μπετόβεν μόλις 9. Οι συμφωνίες όμως του Μπετόβεν θεωρούνται εξαιρετικά σημαντικές, γιατί άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο οι συνθέτες έβλεπαν τη συμφωνική μουσική για τους επόμενους δύο αιώνες. Μια σημαντική καινοτομία του Μπετόβεν ήταν ότι στην τελευταία συμφωνία του, την «Ενάτη», χρησιμοποίησε εκτός από ορχήστρα και χορωδία, μια τεχνική που υιοθέτησαν πολλοί συνθέτες μετά από αυτόν.
Έτσι ο Μπετόβεν εκπροσωπεί μέσα από τις μουσικές συνθέσεις του δύο κόσμους: την Κλασική εποχή κυρίως με τα νεανικά του έργα, αλλά και τη Ρομαντική με τα έργα που έγραψε μετά το 1810. Όπως και να έχει, όλα τα έργα του θεωρούνται σήμερα κλασικά!
Κάνε κλικ πάνω στα Παιχνίδια για να παίξεις ή, αν νιώθεις έτοιμος/η, να δοκιμάσεις τις γνώσεις σου για την Κλασική περίοδο με ένα Κουίζ (και μην ξεχάσεις να ανοίξεις τον ήχο !)
- Ο Μπετόβεν το 1801, σε ηλικία 31 ετών.
- Μια συμφωνία για ήρωες: ο Μπετόβεν πίστευε στα ιδανικά του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης και γι’ αυτό έγραψε μια συμφωνία που απευθυνόταν σε έναν από τους ήρωές της, τον Ναπολέοντα. Όταν ο Ναπολέων στέφθηκε αυτοκράτορας, ο Μπετόβεν απογοητευμένος έσβησε την αφιέρωση, αφήνοντας μια τρύπα στο χειρόγραφο εκεί που κάποτε ήταν το όνομα του Βοναπάρτη. Ονόμασε τη συμφωνία «Ηρωική» και τελικά την αφιέρωσε σε έναν πρίγκιπα προστάτη του.
- Ένα διάσημο μοτίβο. Αυτό ίσως είναι το πιο διάσημο μοτίβο στην ιστορία της μουσικής. Οι τέσσερις νότες του και ο ρυθμός του αντιστοιχούν στο γράμμα «V» των σημάτων Μορς (. . . _ ή αλλιώς «ντι-ντι-ντι-ντά»). Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο συνέδεσαν το μοτίβο του Μπετόβεν με τη νίκη, γιατί «V» είναι το πρώτο γράμμα της λέξης «Victory» (νίκη).
